ရခုိင္လူမ်ိဳးရုိ.သည္ သမုိင္းအစုိင္အားျဖင္. ၾကီးမားျပီး ေထရ၀ါဒဗုဒၶဘာသာကုိ ယုံၾကည္သက္၀င္ ကုိးကြယ္လုိ. ကမာၻေပၚတြင္ ရခုိင္ဆုိေရ နာမတစ္ခုျဖင္. နိန္လာခေရ လူမ်ိဳးတစ္မ်ိဳးျဖစ္ပါေရ။ဘာသာတရားကိုႏွုိက္ႏွုိက္ရွိင္းရွုိင္း သက္၀င္ကုိးကြယ္ေစာ္မွာလည္း ဇာလူမ်ိဳးနန္.မွ
မတူ ဘာသာတရားကုိ ဦးထိပ္ထားကတ္ဘာေရ။အလွဴအတန္းရီးရာမွာလည္း ရက္ေရာပနာစီတနာ မိတၱာတရားၾကီးမားကတ္ပါေရ။ခြင္.လႊတ္သည္းခံစိတ္/သနားညွာတာစိတ္/လူအခ်င္းခ်င္းကုိုယ္ခ်င္းစာစိတ္ မိတၱာဂရုဏာလည္း ၾကီးမားပါေရ။ေဒပိုင္ ဘာသာတရားကုိင္းရွုိင္းပနာ မိတၱာ ဂရုဏာစိတ္ ၾကီးမားလြန္းလုိ.လည္း ရခုိင္ျပည္ကို ဗုဒၶဘုရားရွင္ကုိယ္တုိင္ ၾကြေရာက္ခေရ သမုိင္းအေထာက္အထားတိလည္း ဟိန္.ပါေရ မဟုတ္ပါလား။တတိယ ဓည၀တီကုိ တည္ေထာင္ခေရ စႏၵသူရိယဘုရင္မင္းျမတ္လက္ထက္မွာ
ဘုရားရွင္ကုိယ္တုိင္ ၾကြေရာက္လာပနာ ရင္ငိြ.ေတာ္ ခုနစ္အုပ္ကို သြင္းလုိ.မဟာျမတ္မုနိဗုဒၶရုပ္ပြားေတာ္ကို သြန္းလုပ္ခပါေရ။စႏၵသူရိယ ဘုရင္မင္းျမတ္ ရခုိင္ျပည္ကုိ အုပ္ခ်ဳပ္ခသည္အခ်ိန္အခါက ဗုဒၶရုပ္ထုေတာ္ကုိသြန္းလုပ္သည္ဟု ရုိးရာဓေလ့ ထုံးတမ္းစဥ္လာယုံႀကည္မွဳ ထားကတ္ေစာ္က သမုိင္အေထာက္အထားတိကလည္း သက္သီျပလွ်က္ ဟိန္.ပါေရေလ။ စႏၵသူရိယဘုရင္မင္းျမတ္သည္ ဗုဒၶ၏ေဟာႀကားျပသမွဳ႐ုိ႔၏ သတင္းကုိ ႀကားသိရျပီး ဗုဒၶကုိရုိေသကုိးကြယ္ရန္ဆႏၵျပင္းျပလာေရလုိ. အဆုိဟိန္.လီပါေရ။အိႏၵိယႏုိင္ငံ သာ၀တၳိျပည္တြင္ သီတင္းသုံးနီထုိင္ေတာ္မူေသာ ေဂါတမဗုဒၶသည္ထုိအေႀကာင္းအရာကုိ သိလာေရအတြက္ေႀကာင့္ ဗုဒၶက သူ၏သာ၀က အာနႏၵာအား ေျပာျပလီေစာ္မွာ“ေႀကာက္မက္ဖြယ္ေကာင္းေရ ရီနဂါးမ်ား အုပ္ခ်ဳပ္ထားေသာ ႀကီးမားက်ယ္ျပန္႔ေသာ
ျမစ္ပင္လယ္သမုဒၵရာကုိ ျဖတ္ေက်ာ္လားရဖုိ.ေစာ္ျဖစ္လုိ. ဤကဲ႔သုိ႔ေသာ ခက္ခဲႀကမ္းတမ္းေရခရီးသည္ စႏၵသူရိယဘုရင္မင္းျမတ္အတြက္ အလြန္အႏၱာရာယ္ဟိလိမ့္မည္။ေယဇူးနန္. တပည့္ရဟႏၱာ (၅၀၀) ႏွင့္အတူ ေဂါတမဗုဒၶသည္ ေကာင္းကင္ခရီးျဖင့္ႀကြေရာက္လာျပီး ေက်ာက္ေတာ္ျမဳိ႕၏ တဖက္ကမ္းဟိေမာရပဗၺတေတာင္၌ ဆင္းသက္ရပ္နားေတာ္မူခလီသည္။ဤတြင္ ဗုဒၶ၏ ရိွရွိဘ၀ေပါင္းမ်ားစြာက က်င္လည္ေတာ္မူခေသာနီရာ႐ုိ႔တြင္ ဗုဒၶ၏ ဓါတ္ေတာ္မ်ားကုိ ဌာပနာထည့္၍ ဘုရားပုထုိးမ်ားစြာ႐ုိ႔ကုိ တုိင္းျပည္အႏွံ႔ တည္ထားကုိးကြယ္လာႀကလိမ့္မည္ဟုႀကဳိတင္ေဟာကိန္းထုတ္ ဗ်ာဒိတ္ေတာ္ပီးလီသည္။ဤကဲ႔သုိ ႔ဗုဒၶ၏ဗ်ာဒိတ္ပီးခ်ိန္တြင္ မဟာပထ၀ီျမီႀကီးသည္ တုန္လွဳပ္ျပီး ပင္လယ္သမုဒၵရာ႐ုိ႔သည္ ရီႏီြးအုိးဆူသကဲ့သုိ႔ ဆူပြက္လီသည္။
စႏၵသူရိယဘုရင္မင္းျမတ္သည္ဤနိမိတ္ေဆာင္ေသာ လကၡဏာမ်ား၏ ဆုိလုိရင္းကုိ သူ၏ေဗဒင္ဆရာ၊ ဟူးရားတတ္႐ုိ႔အား မိန္းျမန္းစုံစမ္းလွ်က္ တုန္လွဳပ္ထိတ္လန္႔ရျခင္းျဖစ္လီ္ေရ။ ေဂါတမဗုဒၶရခုိင္ျပည္ကုိ ေရာက္လာသည့္အေႀကာင္းကုိ ဘုရင္မင္းျမတ္သိေတာ္မူေသာအခါ ရာေပါင္းမ်ားစြာေသာ အေျခြအရံ႐ုိ႔ႏွင့္အတူ သူ၏မိဖုရားေခါင္ႀကီး စႏၵရမာလာ၊သူ၏မွဳးမတ္ တုိင္းသူျပည္သား႐ုိ႔ႏွင့္အတူ ေမာရပဗၺတေတာင္ထက္သို႔ လားေရာက္ႀကလီသည္။ဘုရင္မင္းျမတ္သည္ ေဂါတမဗုဒၶအား အရုိအေသပီးျပီးေနာက္ ဗုဒၶက သူ႔အားပဋိစၥသမုပၸါဒ္စက္၀ုိင္းတရားေတာ္ကုိ ေဟာႀကားသင္ျပခလီသည္။ ယင္းျပီးေနာက္ ျမဳိ႕ေတာ္တြင္(၇) ရက္ႀကာ သီတင္းသုံးနီထုိင္မူမည္ကုိ ဗုဒၶက သေဘာတူလက္ခံလီသည္။ ျမဳိ႕ေတာ္မွ ဗုဒၶမထြက္ခြာမွီ ဗုဒၶပရိနိဗၺာန္ျပဳေတာ္မူျပီးေနာက္ ႏွစ္ေပါင္း(၅၀၀၀)တုိင္တုိင္
ႀကည္ညိဳရုိေလးစားမွဳခံရမည္ျဖစ္ေသာ ဆံေတာ္ဓါတ္ႏွင့္ဗုဒၶ၏ရုပ္ထုကုိယ္ပြားေတာ္တစ္ဆူထားခမည္ဟု ဗုဒၶသေဘာတူလက္ခံလီသည္။
နန္းေတာ္ရာ၏ အရွိေျမာက္ဘက္ သီရိဂုတၱေတာင္ကုန္းထက္တြင္ အေလးအျမတ္ထားေသာ ဗုဒၶရုပ္ထုေတာ္ကုိ ေကာင္းကင္ဘုံ ဗိသုကာပညာသွ်င္ နတ္မ်ား၏ဘုရင္ သိႀကားမင္းႏွင့္အတူစႏၵသူရိယဘုရင္မင္းျမတ္အပါအ၀င္တုိင္းသူျပည္သား႐ုိ႔ကတည္ထားကုိးကြယ္ႀကလီသည္။ ရုပ္ထုေတာ္အတြင္းပုိင္သုိ႔ ေဂါတမဗုဒၶ၏ ရင္ငိြ႔ေတာ္ဓါတ္ထည့္လုိက္ေသာအခါ ေဂါတမဗုဒၶႏွစ္ဆူေပၚလာသကဲ႔သုိ႔ ျဖစ္ေပၚလာလီသည္။
အံ့ႀသႀကည္ညဳိစရာေကာင္းလွေသာ လကၡဏာရပ္မ်ား ေပၚထြက္လာလီသည္။ မဟာပထ၀ီျမီႀကီး
တုန္လွဳပ္လာျပီးရုပ္ထုေတာ္သည္ တျဖည္းျဖည္း အသက္ဟိသကဲ႔သုိ႔ သူ၏ ေနာင္ေတာ္ေဂါတမဗုဒၶအား
ႀကဳိဆုိသည့္အနီအထားႏွင့္ မတ္တပ္ ထ,ရပ္လီသည္။ေယအခါ ဗုဒၶက ညီထြား သွ်င္ခ်စ္မေျပာဆုိ မထူးေလနန္.။သာသာနာ ငါးေထာင္ပတ္လုးံ လူအမ်ားဧး ပူေဇာ္အထူးကို ခံယူျပီး နိန္ေလာ.ဟု မိန္.ေတာ္မွုခပါေရလို. သမုိင္းတိအရ သိရပါေရ။ရခုိင္ျပည္တြင္ ရွီးေခတ္ဘုရင္တိ ဘာသာတရား ကိုင္းရွုိင္းမွဳကလည္းအံ.မခန္းပါ။ပဌမ သဂါၤယနာကို ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရား ပရိနိဗၺန္စံလြန္ျပီး မၾကာခင္မွာပင္ သာသနာ ကြယ္မွာကို စုိးလုိ. အဇာတသတ္မင္းၾကီးကအေထာက္ကူျပဳလုိ. အသွ်င္မဟာကသာပက ဦးေဆာင္ပနာ အသွ်င္ကသပ မိန္းသမွ်ကိုအသွ်င္ အာနႏၵာက ႏွုတ္တုိက္ျဖီဆုိလုိ. သဂါၤယနာ တင္ခပါေရ။ဒုတိယသဂၤါယနာကိုျမတ္စြာဘုရား ပရိနိဗၺန္စံလုိ. ႏွစ္ေပါင္းတစ္ရာ ၾကာေရအခါ အသွ်င္မဟာယသမေထရ္ၾကီး အမွူးျပဳလုိ. ရဟန္းခုႏွစ္ရာ(၇၀၀)ရုိ.ေရ ဒုတိယသဂါၤယနာကို တင္ခကတ္ပါေရ။တတိယသဂၤါယနာကို က်ေက ပါ႒လိပုတ္ျပည္.သွ်င္အေသာကမင္းၾကီးက တကာျပဳလို. ရဟႏာၱအသွ်င္ေမာဂၢလိ ပုတၱတသမေထရ္ၾကီးအမွုဴးျပဳလုိ. ရဟႏာၱတစ္ေထာင္ျဖင္. တတိယသဂၤါယနာကိုတင္ခကတ္ပါေရ။စတုတၱသဂၤါယနာကိုက်ေကေတာ.ခါ ရခုိင္ျပည္ ၀ီသာလီ ရြီေတာင္ၾကီးတြင္ ၀ီသာလီဘုရင္ သိရိစျႏၵား(သိရိစမၼ၀ိဇယမင္း)သီဟုိႏုိင္ငံမွ သံဃာေတာ္တစ္ေထာင္ကို ပင္.ေဆာင္ပနာ ရခုိင္ျပည္မွ သံဃာေတာ္ တစ္ေထာင္ေပါင္းႏွစ္ေထာင္ျဖင္. စတုတၱသဂၤါယနာကို တင္ခကတ္ပါေရ မဟုတ္ပါလား။စာပီသမုိင္းကုိ ၾကည္.ပါဖုိ.လား ဓည၀တီေခတ္ ဘီစီ၃၀၀ေက်ာ္ေလာက္ကတည္းကပင္ ရခုိင္ျပည္နယ္တြင္ အိႏၵိယေျမာက္ပုိင္းကအသုးံျပဳေရ ျဗဟီၶအကၡရာမ်ား ၀င္ေရာက္လုိ. ရိုးရုိးစာပီမ်ားကို ျဗဟီၶပြား အကၡရာျဖင္. ဘာသာရီးဆုိင္ရာ စာပီမ်ားကို သကၠဋ ဘာသာျဖင္.ရီးသားကတ္ခပါေရ။ေ၀သာလီေခတ္ ေနွာင္းပုိင္းမွ စလုိ. ရကၡ၀ဏၰအကၡရာျဖင္.ရီးသားပနာ ၾကိဳးတန္းပိဋကတ္ကို စံထားလုိ. ေလ.လာကတ္ေစာ္ကိုလည္းရခုိ္င္သမုိင္းတိမွာ တြိ.ရပါေရ။ထုိေခတ္က ရီးထုိးခေရ ေက်ာက္စာ၊ေၾကးျပားစာ၊ဒဂၤါးစာ၊တိကိုလည္း တိြရွိခရပါေရ။ဗုဒၶစာပီမ်ားကုိ ေပထက္အကၡရာ၊ေက်ာက္ထက္အကၡရာနာင္. ေၾကးနီျပားတိမွာ ရီးထုိးခေစာ္တိကုိ ဂနိန္.တုိင္ထိ တြိ.ဟိန္.ရပါေရ။မြန္လူမ်ိဳးစာ မြန္စာ ပိဋိကတ္ေတာ္မွာ
သိဟုိဌ္မွ တစ္ဆင္. ေရာက္လာေရအတြက္ေၾကာင္. သိဟုိဌ္ ပိဋိကတ္ဟု ေခၚပါေရ။သီဟုိဌ္မွာလည္း သွ်င္ဗုဒၶေဃသပိဋိကတ္နာင္. သိဟုိဌ္ႏုိင္ငံသားရုိ.အေခၚ စရိယ ပိဋိကတ္ ဟိန္.ခပါေရ။ထုိင္း၊ဗီယမ္နာမ္၊လာအုိႏုိင္ငံရုိ.တြင္ ဟိန္.ေသာ ပိဋိကတ္ကို ဇင္းမယ္ဗဏၰသ ပိဋိကတ္ေတာ္ဟု ေခၚပါေရ။ျမန္မာအကၡရာမွာ အိႏၵိယေတာင္ပုိင္း ပလႅ၀၊ကဒမၼ၊စာရက်တိ လကာၤဆုိေရ အကၡရာမ်ားမွ ဆင္းသက္လာျပီးေက ျမန္မာစာ ျဖစ္လာေရလုိ. ဆရာၾကီးဥဴးသာျမတ္ရီးသားေရစာအုပ္မွာ ျဗဟၶီ၊မာဂဓ၊ဂုတၱ၊ၾကႏၵ၊ပလႅ၀၊ကဒမၺ၊မွ ရာမညတုိင္းသုိ.ဆင္းသက္လာေၾကာင္း ရီးသားထားပါေရလုိ. ဆရာၾကီးဥဴးဥဴးသာထြန္း သမုိင္းရွင္းတမ္းတိမွာ ေဖာ္ျပထားပါေရ။ လူမ်ိဳးသမုိင္းကို ၾကည္.ပါဖုိ.လား ရကၡိဳင္ဆုိေရ နာမ ၀ိေသသအတုိင္း အမ်ိဳးသီလ၊ ႏွစ္ဌါနကို၊ျပည္.၀မဏၰိဳင္၊ေစာင္.စြမ္းႏုိင္သည္ ရခုိင္နာမ ဘဲြ.မည္လွျဖင္. အနႏာၱသညွာ ေခၚအပ္ရာတည္းလုိ.လည္း သွ်င္ရာဂိႏၵေမာ္ကြန္းတြင္ဖြင္.ဆုိထားပါေရ။အမ်ိဳးနန္.သီလကို ျမဲလို. ေစာင္.ထိန္းကတ္လို.
ရခုိင္ဆုိေရ နာမကို ပိုင္ဆုိင္ျခင္း ေပၚေပါက္လာျခင္း ျဖစ္ပါေရ။ကြ်န္းတြင္ဇဗၺဴ လူတြင္ရခုိင္ ၾကိဳင္ဘိသတင္း ကင္းသည္.အျပစ္ ခ်စ္သည္.အမ်ိဳး ၾကိဳးသည္.လုံ.လ ျမတ္စာဂနန္. ႏွစ္၀နတ္လူ ခ်စ္ၾကည္ျဖဴသည္ နိဗၺဴဆုေတာင္း ျပည္.အံ.တည္းလုိ. ဗုဒၶ၀င္အလကၤာတိမွာလည္း ေဖာ္ျပထားပါေရ။ေခတ္ အဆက္ဆက္ ကုိယ္ထီး ကိုယ္နန္း ကုိယ္ငွန္းျဖင္. နိန္လာခကတ္ေစာ္လည္း ဘီစီ၃၃၂၅ ခုႏွစ္မွ ေအဒီ ၁၇၈၄ ခုနွစ္ထိ ျဖစ္ပါေရ။စုိးစံခေရ မင္းတိကလည္း အေဂါင္.ေဂါင္. ဘုန္းရည္ ႏွလုးံရည္နန္. ျပည္.စုံကတ္ေတ မင္းတိေဂ်းရာ ျဖစ္ပါေရ။ ဘီစီလဓည၀တီေခတ္ ၃၃၂၅ မာရယုမင္းမွ ေအဒီ ေျမာက္ဥဴးေခတ္ မဟာသမၼတရာဇမင္း ၁၇၈၄ ထိ ျဖစ္ပါေရ။ေဒပုိင္လူမ်ိဳး ေခတ္အဆက္ဆက္မွာ အဘက္ဘက္က ျပည္.စုံလုိ. နိန္လာခကတ္ေတ ရခုိင္လူမ်ိဳး၊ လူမ်ဳိးျခားကိုအားကိုးစိတ္ေသွ် ထားခလို. ၁၁၄၆ခု ျပာသုိလျပည္.ေက်ာ္ ၇ ရက္စနိန္နိန္.မွာဗမာနယ္ခ်ဲရို.ဧး လူမဆန္ေစာ္ ရက္စက္မွု သိမ္းပုိက္မွုတိကုိခံလုိက္ရပါေရ။ေဒပိုင္သိမ္းပိုက္ခံရေစာ္မွာလည္း ရခုိင္ဘုရင္ညံ.ဖ်င္းမွုေၾကာင္. မဟုတ္ပါ။ဘဂါၤ ၁၂ ျမိဳ.ကို ေပၚတူဂီတိက သိမ္းပုိက္ဖုိ.ၾကိဳးပမ္းနိန္ေရ အခ်ိန္၊ ရခုိင္နန္းတြင္းမွာလည္း ရခုိင္ဘုရင္ သမၼတရာဇာကိုၾကိဳက္ေတလူတိက တစ္ဘက္ မၾကိဳက္ေရလူတိက တစ္ဘက္ အားျပဳိင္နိန္ကတ္ေတ အခ်ိန္မွာ ရခုိင္ဘုရင္ကုိ မေထာက္ခံေရ လူတစ္ခ်ိဳ.ဧးပင္.ေဆာင္မွုေၾကာင္.ရခုိင္ႏုိင္ငံေတာ္ နန္. ရခုိင္လူမ်ိဳးဗမာနယ္ခ်ဲလက္ေအာက္ကို အေလြတကူ က်ေရာက္ျခင္း အမဂၤလာနန္. ၾကဳံတိြရျခင္းျဖစ္ပါေရ။ဗမာဘုရင္ ေမာင္၀ုိင္းကို ပင္.ေဆာင္ေရ လူတိကလည္းမင္းသားဟရီ၊ငသံေတြ၊ငလုးံေမာင္၊ငထြန္းစံလုိ. အမည္ရေရ လူတိက ဗမာဘုရင္ေမာင္း၀ုိင္းဘက္ကို လားျပီးေက စစ္ကူလားေတာင္းမိခလုိ. ရခုိင္ျပည္ကို က်ဴးေက်ာ္နိန္ေရ ေပၚတူဂီရန္ကုိ ဖယ္သွ်ား ပီးပါရန္နာင္.ရခုိင္ျပည္မွာ အဂုလက္ရွိ အုပ္ခ်ဳပ္နိန္ေသာ သမၼတရာဇာမင္းသည္အစုိင္အလာမဟိေရ မင္းမ်ိဳး မင္းရုိးမဟုတ္ေတ အမ်ိဳးညံ.သူ တစ္ေယာက္သာ ျဖစ္ပါေရ။ထုိမင္းဧး အုပ္ခ်ဳပ္မွုကို မေက်နပ္၍ ျပည္သူမ်ား ဆူပူေသာင္းက်န္းလွ်က္ ရွိၾကပါေရ။ေယဇူးနန္. အမ်ိဳးမသန္.ေရ မင္းကို ျဖဳတ္ခ်ျပီးေက မင္းမ်ိဳးမင္းႏြယ္ျဖစ္ေတ မင္းတစ္ပါးကုိ အမ်ိဳးျမင္.ေရမင္းတစ္ပါးကို တင္ေျမွာက္ပီးပါလုိ.အကူအညီလားေတာင္းခကတ္ပါေရ။ေမာင္သံေတြတို့အကူအညီေတာင္းခံျခင္းကိုခံရေသာဘိုးေတာ္ေမာင္၀ိုင္း(ဗဒုံမင္းသားကား)ဦးေအာင္ေဇယ်၏စတုတၳသားပင္ျဖစ္ေတ။သူ့ခမည္းေတာ္ဆႏၵအရဆိုလွ်
င္သူ့သားမ်ားတစ္ေယာက္ျပီးတစ္ေယာက္ေရြွဘိုထီးနန္းကိုဆက္ခံျပီးဗဒုံမင္းသားဘိုးေတာ္ေမာင္၀ိုင္းမွာဆင္ျဖဴသွ်င္(၁ရ၆၃မွ၁ရရ၆)ကိုဆက္ခံရမည့္
သူပင္ျဖစ္ပါေရ။သို့ေသာ္ဆင္ျဖဴသွ်င္သားေတာ္စဥ့္ကူးမင္း(၁ရရ၆မွ၁ရ၈၂)၏နန္းလုမွုကိုခံရသျဖင့္မင္းမျဖစ္ခပါ။တဖန္(၁ရ၈၂)တြင္ေဖါင္းခါးစား
ေမာင္ေမာင္ဆိုသူက စဥ့္ကူးမင္းကိုနန္းလု၍ တက္လာျပန္ရာ မူးမတ္ပညာရွိမ်ားကတိုက္တြန္း
အားေပးေထာက္ကူမွုမ်ားေၾကာင္းဘိုးေတာ္ေမာင္၀ိုင္းေဖာင္းခါးစားေမာင္ေမာင္ကိုလုပ္ၾကံျပီးမွသာ(၁ရ၈၂)ခုနွစ္တြင္နန္း
ရလာျခင္းပင္ျဖစ္ပါေရ။(၁ရ၅ရ)ခုနွစ္တြင္မြန္နွင့္ရွမ္းရုိ.ကိုအနုိင္ရျပီး မင္းျဖစ္လာေရဦးေအာင္ေဇယ်လက္ထက္မွ စ၍(၁ရ၈၂)ခုနွစ္ နန္းက်သြားေသာ စဥ့္ကူးမင္းအထိမင္းဆက္(၄)ဆက္၊(၂၅)နွစ္အတြင္းတြင္
အိႏိၵယ၊မဏိပူရနွင့္လည္းေကာင္း၊တရုပ္(ယူနန္နယ္)နွင့္လည္းေကာင္း၊ယိုးဒယား(ဇင္းမယ္၊
အယုဓၵယ)နွင့္လည္းေကာင္းစစ္ပဲြေပါင္းအၾကိမ္ၾကိမ္ဆင္ႏြဲကာ မဏိပူရ၊ယူနန္တခိ်ဳ့ေဒသနွင့္
ဇင္းမယ္တို့ကိုသိမ္းယူနုိင္ခလီပါေရ။စစ္ေသြးဆာေလာင္ေနေသာဗမာမင္းရုိေရ သူရုိ.နယ္ေျမနွင့္နယ္ေျမခ်င္းထိေတြ.
ဆက္စပ္နိန္ကတ္ေတ ေဖၚျပပါနုိင္ငံတိအား အၾကိမ္ၾကိမ္ က်ဳးေက်ာ္တိုက္ခိုက္နယ္ခ်ဲ့နုိင္ခေ
သာ္လည္း ရခိုင္ျပည္ကိုကား တစ္ၾကိမ္တခါမွ်ပင္၀င္ေရာက္ တိုက္ခိုက္နုိင္ချခင္းမရွိေပ။ခမည္းေတာ္ေနာင္ေတာ္မ်ားမလုပ္၀ံ့
ခ့ၾကေရေအလုပ္ကို မိမိလုပ္ ၍ေကာင္းမေကာင္း၊မိမိမင္းျဖစ္လာေစာ္မွာလည္း နွစ္နွစ္ပင္မျပည့္သိမ္.ျပည္တြင္းရီး စိတ္မခ်ရေသးေရ ယၡဳအခ်ိန္တြင္ ရခိုင္ျပည္ကိုက်ဴးေက်ာ္နယ္ခ်ဲ့ တိုက္ခိုက္ရန္သင့္မသင့္စဥ္းစား ကာခ်ီတုံခ်တံုျဖစ္နိန္ျပီး ေနာက္ဆုံး၌ ေမာင္သံေဒြရုိ. ေတာင္းဆိုလာေရ အကူအညီကိုပီးေမျဖစ္ေၾကာင္း ဂတိေပးလိုက္ပါေရ။ပထမအဆင့္အနိန္နာင္. ဘိုးေတာ္ေမာင္၀ိုင္းေရ ရခိုင္ျပည္သို့ေထာက္လွမ္းေရးသူလွဳိမ်ားကို ေစလြွတ္လိုက္လီေရ။ရခိုင္ဘုရင္မင္းရုိ.ေရ မင္းက်င့္တရားဆယ္ပါးနွင့္အညီ အုပ္ခ်ဳပ္ ၾကပနာ လူတဘက္သားအား အလြန္ပင္ဂရုနာတရားထားၾကသူမ်ားပင္ ျဖစ္ေတ။ဤအခ်က္ကလည္းဗမာသူလ်ဳိမ်ားအတြက္ အခြင့္အလမ္းတစ္ရပ္ျဖစ္ေစခပါေရ။ဗမာသူလ်ိဳမ်ားေရရခိုင္ျပည္သူရုိ.၏ဇာတိသီြးဇာတိမာန္ တက္ၾကြေအာင္ အျမဲအားသစ္ေလာင္းပီးနိန္ေရ မဟာျမတ္မုနိရုပ္ပါြးေတာ္အား နံနွိပ္ရန္ေစလြွတ္ခကတ္ေတ။ဤသို့ၾကိုတင္ေဆာင္ရြက္စရာတိကို
ေဆာင္ရြက္ျပီးေနာက္ ရခိုင္ျပည္လည္း အလြန့္အလြန္စည္းရုံးေရးပ်က္ျပားလာကာ အင္အားခ်ဲ့နဲ့ေနျပီျဖစ္ေၾကာင္းသိရျပီး မွသာလွ်င္သားေတာ္အိမ္ေရွ့မင္းသားဥပရာဇာအား ရခိုင္ကိုက်ဴးေက်ာ္တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္ရန္အင္အား
အလုံးအရင္းနွင့္ခ်ီတက္စီပါေရ။ဗမာတို့ရခိုင္ျပည္ထဲသို့ ၀င္ေရာက္လာေသာလမ္းေၾကာင္းမ်ားမွာ မင္းဘူးအထက္ဘားအိုင္ကတစ္ေၾကာင္း၊မင္းဘူးကအမ္းသို့တစ္ေၾကာင္း၊ပန္းေတာင္းမွေတာင္ကုတ္သို့တစ္ေၾကာင္းနွင့္ ေမာ္တင္ကိုပတ္၍ လမ္းမွတစ္ေၾကာင္းရုိ.ျဖစ္ေရ။ရခိုင္ရုိ.ဘက္မွလည္းအျပင္းအထန္ခုခံတိုက္ခိုက္ခကတ္၏။ တိုက္ပဲြ၌နွစ္ဘက္စလုံးအေျမာက္လက္နက္ကိုအသုံးျပဳကတ္ေတ။ရခိုင္ရုိ.ဘက္မွလက္ပစ္ဗုံးကိုပါတဲြသုံး
ခကတ္၏။ နွစ္ဘက္စလုံးလည္း အသီအေပ်ာက္မ်ားလွပါေရ။ဗမာရုိ.ဘက္ကသီကတ္ေက သူရုိ.မွာအသင့္အရံပါလာေရ တပ္မ်ားကို ထပ္ျဖည့္နုိင္ကတ္ေကလည္း ရခိုင္ရို.ဘက္ကမူယင္းပိုင္အင္အားထပ္မျဖည့္နုိင္ခပါ။ရခိုင္ရုိ.မွာအိမ္ရွင္ျဖစ္ေကေလးဇာအတြက္ေၾကာင္း အင္အားထပ္မံမျဖည့္နိုင္ကတ္ေလးဆုိေက ဗမာက်ဴးေက်ာ္ေရးသမားတို့အား ခုခံတိုက္ခိုက္ေနၾကရေသာရခိုင္စစ္သည္မ်ားမွာ ဘုရင္ကိုေထာက္ခံသူတိေလာက္သာလ်ွင္ျဖစေတ။ျပည္သူလူထု အမ်ားစုၾကီးမွာ ဘုရင္ကိုမကူညီမေထာက္ပံ့ၾကပဲ ဖာသိဖာသာ ကိုယ္နွင့္မဆိုင္သလိုပုိင္ အအီးေဘးဖယ္နိန္ခကတ္ေတအတြက္ေၾကာင္းပင္ ျဖစ္ပါေရ။ေအပုိင္ ေဘးဖယ္နိန္ကတ္ေစာ္တိကလည္း အျခားေၾကာင္းမဟုတ္၊ဗမာကို ရန္သူဟုပင္မထင္ကတ္၊ရခိုင္အၾကီးအကဲရုိ.တိက ပင့္ခ်ီလာလုိ. လာေရာက္တိုက္ခိုက္ပီးရျခင္းျဖစ္ေတဟု မွားယြင္းစြာ ယူဆထားကတ္ျခင္းေၾကာင္းျဖစ္ပါေရ။သို့ေသာ္အားမတန္ေရအတြက္ေၾကာင္.
၁၁၄၆ခုျပာသိုလျပည့္ေက်ာ္(ရ)ရက္၊(၁ရ၈၄)ခုဒီဇင္ဘာလ(၃၁)ရက္၊စနိန္နိန္.တြင္ေျမာက္ဦးျမို့ေတာ္က်ဆုံးရလီေရ။သမတမင္းေရ မိမိအလြန္ခ်စ္ျမတ္ႏုိးေတာ္မွုေရ မိဖုရား ျမသႏာၱနာင္.တတူ ဖိဖုရားမွ မီြးဖြားေရ သမီးေတာ္ၾကီး ေမာက္ေတာ္ၾကီး ဒုတိယသမီးေတာ္ ေမာက္ေတာ္လတ္ေမာက္ရဲေဘာ္ သားေတာ္ေင ေမာက္ရဲေက်ာ္(ခ)၀က္ေတာင္း ရုိ.ကို ေခၚယူပနာ တုိက္လီွအစင္း ၄၀နာင္.အတူ ညီေတာ္ အိမ္ရွိမင္း ခ်စ္လွရြီ၊ေအနာက္၀င္းမွုးၾကီးမ်ားနာင္. ပါႏုိင္သမွ် မိဖုရား မွုးမတ္ရုိ.ကို တင္ေဆာင္ယူကာ ကြ်မ္းသာယာသုိ. ေနာက္လိုက္ အေျခြအရံအခ်ိဳ့နွင့္ ေျမာက္ဥဴးရြီျမို့ေတာ္မွ
ေရွာင္တိမ္းထြက္ခါြလာျပီးအဥၥနနဒီ(ေလးျမို့ျမစ္)အရီွ့ဘက္ျခမ္း ေတာနက္ေထ.တေနရာႏွုိက္ ခိုလွဳံတပ္ခ်၍ နိန္သိမ္.ပါေရ။ေယေကေလ. ေနာက္တစ္လေက်ာ္အၾကာတြင္ ရခိုင္သစၥာေဖာက္အခ်ိဳ့၏လမ္းျပမွုေၾကာင္.အင္း၀တပ္မွ တပ္မွုးကာမျမိဳ.စားေရ တပ္အင္အား အထူအထပ္ျဖင္. ၁၁၄၆ ခု ျပာသုလျပည္.ေက်ာ္ ၁၅ ရက္နိန္.တြင္ ၀ုိင္းရံ တုိက္ခုိက္ရာ မဟာသမတရာဇာမင္းအဖမ္း ခံရပနာ မဟာသမၼတရာဇာမင္းနာင္. မိဖုရား ျမသႏာၱမိသားစု အားလုးံကိုပါ အင္း၀ျမိဳ.သုိ. ေခၚေဆာင္ လားခကတ္ပါေရ။ေအပုိင္စစ္နုိင္ခေတ ဗမာနယ္ခ်ဲ့ပေဒသရာဇ္က်ဴးေက်ာ္ေရးသမားရုိ.ေရ သူရုိ.တၾကိမ္တခါမွ်ပင္ မရွိဖူးမျမင္ဖူးၾကသိမ္.ေရ၊ေသသပ္ ခိုင္မာေရ ေျပာင္းရွည္အေျမာက္လက္မ်ား၊
သာမန္ေသနပ္ယမ္းမီးေပါက္မ်ား၊ဆင္ျဖဴေတာ္မ်ား၊စစ္သုံးဆင္ျမင္းမ်ား၊မေရနုိင္မတြက္နုိင္ေအာင္မ်ားျပားေသာ နန္းစဥ္ရတနာမ်ား၊ရီြငီြမ်ား၊ျပည္သူ့ဘ႑ာေတာ္မ်ားကို လုယက္ယူငင္သိမ္းဆည္းလားခကတ္ပါေရ။ရခုိင္မင္းေခတ္အဆက္ဆက္ တိုးတက္ေျပာင္းလဲမွုတိနာင္.သစ္လြင္လွပလုိ. နွစ္ေပါင္း(၅၀၀၀)ငါးေထာင္ေက်ာ္
ကိုယ့္ထီးကိုယ့္နန္းနန့္တည္တံ့ခိုင္မာလာခေရ ရခိုင္ဘုရင့္နုိင္ငံနာင္.ရခိုင့္ရြီနန္းေတာ္ကုိလည္း မီးေလာင္တိုက္ ျပာဘုံဘ၀သုိ. သြင္းခကတ္ပါေရ။ရခုိင္လူမ်ိဳးအသက္ေပါင္းေျမာက္ျမားေစာ္ကိုလည္း လူမ်ိဳးတုန္း သတ္ျဖစ္ခကတ္ပါေရ။တင္း၀ပန္းျမိဳင္ တစ္ျမိဳင္ျမိဳင္ရခုိင္အေလာင္းေပါင္းလုိ.ေတာင္ စာဆုိ ဟိန္.ခပါေရ။နယ္ခ်ဲ.ရုိ.ဧး ရက္စက္မွုက ဟစ္တလာက အဖေခၚရေလာက္ေအာင္ ယုတ္မာမွုက အတုိင္းအဆမဟိန္.ပါ။ဂဏန္းသခ်ၤာ အလုိအရ ၇သန္းေက်ာ္ပါေရ။တိတိက်က် ဆုိရေက ၇၄၅၂၇၅၅ ဦးျဖစ္ပါေရ။ရခုိင္ဆိုေက သတ္ ရခုိင္သားနန္. ရခုိင္သမ တတူတူ မနိန္ရ ရခုိင္သမဆိုေက လာထား မုဒိန္းက်င္. ျခီေတာ္တင္ မယားအျဖစ္သိမ္းပုိက္လုိ. အမ်ိဳးနန္. သီလကို ေစာင္.ထိန္းပါေရဆုိေရ ရခုိင္လူမ်ဳိး ေဒေလာက္ပင္လား ဆုိေရ လူမ်ိဳးရီးမုန္းတီးစိတ္နန္.သြီးေရာလုိ. မ်ိဳးဖ်က္ခကတ္ပါေရ။မြီးကင္းစ အရြယ္ အစိတ္ေက အေသွ်သူငယ္ကပင္ မက်န္ အာကာကုိ ေျမာက္ လံွနန္.ထုိးလုိ. တစ္ဖုံ၊ေမာင္းဆုံေထ.ေထာင္းထည္.လုိ. တစ္မ်ိဳး၊ျခီလက္တိကို ခ်ိဳင္ပနာ ရီထဲသုိ. ပစ္ခ်လို. တစ္မ်ိဳး အရွင္လတ္လတ္ မီးပုံေထ.ထည္.လုိ. တစ္မ်ိဳး ရင္ကုိဓါးနန္. ခဲြလုိ.က်ီးစာ ဌက္စအျဖစ္လည္း ေကြ်းကတ္ပါေရ။မဟာ ျမတ္မုနိ ရုပ္ရွင္ေတာ္ျမတ္ကိုသိမ္းယူႏုိင္ဖုိ.အတြက္ အခက္ခဲတိ မကန္ ျဖစ္ရကား သွ်င္ေက်ာ္မုနိ၊ပလွမုနိ၊ပန္း၀ါ မုနိ၊မဟာက်န္မုနိတုိ.ကိုပါ
ပင္.ေဆာင္ခကတ္လီေရ။ယင္းဆင္းတုေတာ္တိေထ.မွာ မဟာမုနိ္လုိ.အမည္ရေရ ဆင္းတုေတာ္က အၾကီးမားသန္ျဖစ္လုိ. ရခုိင္၇ုိးမကုိ ျဖတ္ေက်ာ္ဖုိ. အခက္ခဲတိ ျဖစ္ေရအတြက္ေၾကာင္. ယင္းဆင္းတုေတာ္ကို ၁။ဦးေခါင္းေတာ္ပုိင္း၂၊ကုိယ္ေတာ္ပိုင္း၃။တင္ပဆုံေအာက္ဘက္ပုိင္း ဟုအစိတ္အပိုင္း သုးံခုျဖတ္ေတာက္ပနာ ေတာင္ကုတ္ေတာင္ၾကားလမ္းအတုိင္း ခခက္ခခဲပင္.ေဆာင္ လားခကတ္ပါေရ။မဟာျမတ္မုနိ ဘုရား တစ္ဆူတည္းေတာ. မဟုတ္ပါ။ဇလြန္မွာ ဟိန္.ေရ ျပည္ေတာ္ျပန္ဘုရား။ဗမာျပည္မွာ ဟိန္.နိန္ေရ ေရြဘုံသာမုနိဘုရားတိေစာ္လည္း ရခုိင္ျပည္က သိမ္းယူလားခေရ ဘုရားတိပါ။ရခုိင္ျပည္သား ႏွစ္သိန္းေက်ာ္ကုိလည္း စစ္သုံ.ပန္းအျဖစ္ ေခၚေဆာင္လားခကတ္ပါေရ၊ေဒပုိင္ ေခၚခေစာ္တိမွာလည္းလက္၀ါးႏွစ္ဖက္ကို ပူးပနာ ခ်ိဳင္ေႏွာင္လုိ. အ၀ီးကလူတိ ျမင္ေက ဗမာဘုရင္ကုိ ရွိခုိးနိန္ကတ္ေရ ပုံစံအျဖစ္ ျမင္ေအာင္ လမ္းရုိးတစ္ေလွ်ာက္လည္း ဗမာတိ ႏွိပ္စက္လုိ. အဖမ္းစီးခံလာရေရ ရခုိင္ျပည္သူတိ အသက္ေပ်ာက္လားခကတ္ဘာေရ.
ဗမာျပည္မွာ အဂုလက္ရွိ ဟိန္.နိန္ေရ မင္းကြန္းဇာတီနာင္.မင္းကြန္းေခါင္းေလာင္း သြန္းလုပ္ရာတြင္လည္းေကာင္း၊မိတၱိလာကန္ၾကီး ဆည္ဖုိ.ရာတြင္ လည္ေကာင္း၊ယုိးဒယားႏုိင္ငံတုိ. ထပ္မံ နယ္ခ်ဲ.တုိက္ခုိက္ရာတြင္ လည္းေကာင္း လူဒုိင္းကာမ်ားအျဖစ္ အျပန္လမ္းမရွိေရ ဘ၀နာင္. အသီဆုိးနာင္. သီဆုးံ သတ္ျဖတ္ခံၾကရပါေရ။မိတၱိလာကန္ကုိ ဆည္ဖုိ.ရာႏွိုက္လည္း မ၀ထမင္း တထပ္ကို ေကြ်းလုိ. အမ်ိဳးမ်ိဳး ႏွိပ္စက္ကာ ႏွစ္ထပ္ထမင္းကို ေတာင္းေရလူတိကုိ ရရက္စစက္ သတ္ျဖစ္ခကတ္ပနာ မိတၱိလာကန္ ဆည္ျပီးေစာ္နန္.ယင္းမိတၱိလာကန္မွာပင္ ရခုိင္အေလာင္း ေတာင္ပုံလားခပါေရ။ရခုိင္ဘုရင္ မိဖုရား ျမသႏာၱကုိလည္း ဗမာဘုရင္ ေမာင္၀ုိင္းက သိမ္းပုိက္လီပါေရ။ရခုိင္ဘုရင္လည္း တုိင္းျပည္လည္း ပ်က္ျပဳန္း မိဖုရားလည္း ဆုးံသွ်ဳးကာ ေနာက္ဆုးံ ကံေတာ္ကုန္ခရပါေရ။အျပစ္မဲ.ရခုိင္ျပည္သူတိလည္း လူမ်ိဳးတုန္း အသတ္ျဖတ္ခံခရပါေရ။မသိီပဲ က်န္လုိက္ေတ ျပည္သူတိက
တုိင္းျပည္ကို စြန္.ခြာလုိ. အေနာက္ဘဂၤလားေဒသနာင္. အိႏၵိယႏုိင္ငံသုိ.ထြက္ျဗီးခရပါလီေရ။ရခုိ္င္ရုိ.ဘ၀ တုိင္းျပည္ေပ်ာက္ ဘ၀ေပ်ာက္ ျဖစ္ခရလီပါေရ။ဗမာနယ္ခ်ဲတိက ေျမာက္ဥဴးျမိဳ.ဟိန္. ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းၾကီး ၃၀၊ေက်ာင္းေင ၃၇၀၀၊ တစ္ေျပလုးံမွာ ဟိန္.ေရ ေက်ာင္းကန္ ပုထုိး ဇာတိီတိပါမက်န္ ရခုိင္ရုိ.လက္ရာ မက်န္ေလာက္ေအာင္ အလုးံစံု ဖ်က္စီးပစ္ခကတ္ပါေရ။မွတ္တမ္းမွတ္ရာ တိတြင္ အေသွ်သူေင အစိတ္ေကရုိ.ျပဳးရယ္ရြင္ဘိ မိမသိကို မြီးမထံမွ ယူျပီးမွလွ်င္ က်လာမလဲြ ႏွစ္စိပ္ကဲြလုိ. ရရဲသြီးစက္ တစ္ခ်က္ျမီႏွိဳက္ လွံကိုစုိက္ကာ ခံလုိက္တုံလွ်င္ ရင္က၀င္ဧးလို. တြိ.ရပါေရ၊၊ျမန္မာတိ သတ္ျဖတ္ခေစာ္ကိုအစဲြျပဳလုိ. ေဂါင္းပုံျပင္ ေျမာက္ဥဴး၊ လူသတ္ဂ်ိဳင္ ေျမာက္ဥဴး၊ရီတက္ရီက်ေရအခါ ေသာင္ျပင္မွာ အစုလုိက္ အပုံလုိက္ ခ်ိဳင္ေႏွာင္ပနာ သတ္ျဖတ္ခေရ
အတြက္နန္. ရီအက်မွာ ျမင္ရေရ အေလာင္းတိေၾကာင္.ျပင္ျဖဴေမာ္(ေျမာက္ဥဴး)၊အေသွ်သငယ္ရုိ.ကုိ အသွ်င္လလတ္ ေပါင္တိကို ဖဲ.ပနာ သတ္ခေရ အတြက္နန္. ေပါင္ဖဲရြာ မာန္ေအာင္၊လက္ကုိ ျဖတ္ပနာ ေတာင္ပုိင္ပုံထားေရအတြက္ေၾကာင္. လက္ပုံေတာ္ မာန္ေအာင္ ၊ရီျပင္တြင္ လူအျပည္.သတ္ပနာပုံထားေရ အတြက္နာင္. သီဆီးကန္ ေပါက္ေတာ၊ လက္ပံျပား လူသတ္ကန္၊ သြီးေခ်ာင္း
(ေတာင္ကုတ္) လူအသားတိကုိ ခြတ္ျဖတ္ပနာ ပုံထားေရအတြက္နာင္.အသားပုံရြာ(ပုဏၰားကြ်န္း) စေရနာေမတိတြင္ခပါေရ။မာန္ေအာင္ျမိဳ.တစ္ျမိဳ.တည္းတြင္ အသတ္ခံရေစာ္ကို မွတ္တမ္းတင္ထားေစာ္မွာ လူေငတစ္ေသာင္း လူၾကီးေပါင္းမွု သွ်စ္ေသာင္း အစြန္းတစ္သိန္းမွန္းဧး မယြန္းထုိခါ သိီကုန္ပါဧး သိမ္းကာယူက ျပည္အင္း၀သုိ. ပါရလီျငား လူေယာက်ာ္းနာင္. မျပားမွန္းထ လူမိ္န္းမကုိ ရြီၾကလီေသာ္ နွစ္သိန္းေက်ာ္ဧး ၾကားေရ ျမင္ခါ ေၾကာက္မက္ဖြယ္သာတည္းဟု အဆုိဟိန္.ခပါေရ၊ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္ က်ဆုးံလုိ. ရခုိင္မ်ိဳးခ်ိဳက္တိ ေပါင္းစုလုိ. ေတာ္လွန္ခကတ္ပါေရ။ဒါးပုိင္ၾကီးေက်ာ္ပုံ၊ဒါးပုိင္ၾကီးေက်ာ္ထြီး၊
ရမ္းျဗဲစားဗုိလ္ေပါလုးံ၊ဒဂါးေတာင္စားဗုိလ္တုးံရြီစံ၊တပ္မွဴးဗိုလ္ေမာင္ေရ၊ဗိုလ္တလိုင္းေခ်၊လက္၀ဲျမန္ေဖာင္သာ၊အစဟိန္.ေရမ်ိဳးခ်စ္တိ အပါအ၀င္ ဗုိလ္ခ်င္းပ်ံလည္း ရခုိင္မ်ိဳးခ်စ္အေပါင္းတိကို ေပါင္းစု ဥဴးေဆာင္လုိ.လည္း ေတာ္လွန္ခကတ္ပါေရ။ေဒပုိင္
ေတာ္လွန္ရီးမေအာင္ျမင္ခေရ အေၾကာင္းတရားတိကလည္း လက္နက္အင္အားမမွ်မွု၊စစ္ပိုင္ညာ အဆမတန္နိမ္.က်မွုနန္. ရခုိင္တစ္မ်ိဳးသားလုးံတစ္အပ္တအားမပါ၀င္မွုရုိ.ေၾကာင္. ျဖစ္ပါေရ၊ ဗမာနယ္ခ်ဲရုိ.ဧး ေကာက္က်စ္စုိင္းလဲမွဳတိကလည္း အံ.မခန္းပါ၊ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံ ဗမာကိုေတာ္လွန္နိန္ေရ အခ်ိန္အတြင္းမွာလည္း ဗို္လ္ခ်င္းပ်ံရုိ.မ်ိဳးခ်ိဳက္တပ္ရုိ.ကို ျပည္သူတိ အထင္ျမင္လဲြေအာင္ ဗမာနယ္ခ်ဲံရုိ.တိက
ရခုိင္ေတာ္လွန္ရီးတပ္ အမည္ခံပနာ ရခုိင္သမီးပ်ိဳတိကို မုဒိန္းက်င္.အုိၾကီးအုိမ မက်န္ သတ္ျဖတ္ မေကာင္းမွု အကုသိုလ္ မ်ိဳးစုံကို လုပ္ပနာ ရြာတိကို မီးရွို. လူမဆန္ေရ ရက္စက္မွုတိကုိလုပ္ပနာ ငရုိ.တိေစာ္ဗုိလ္ခ်င္းပ်ံတပ္သားတိျဖစ္ေတဆုိပနာ ျပည္သူနန္. မ်ိဳးခ်ိဳက္ဗုိလ္ခ်င္းပ်ံတပ္ရုိ.နန္. သြီးခဲြခကတ္ပါေရ။ ဗမာနယ္ခ်ဲ.ေအာက္တိကရခုိင္ျပည္ကို ႏွစ္ေပါင္း ၄၀လုးလုးံ အုပ္ခ်ဳပ္ခေရ အခ်ိန္အတြင္းမွာ ရခုိင္လူမ်ိဳးအရုိး ေတာင္ပုိင္ ပုံနိန္ခရေရ၊တစ္ေျပလုးံ မီးခုိးတလူလူ၊ခြီးတအူအူ၊မ်က္ရည္တသုတ္သုတ္ သခ်ိဳင္းတစ္စျပင္အလား အမဂၤလာတိနန္.ရာ ဖုးံလြမ္းနိန္ခပါေရ၊ဗမာအသံၾကားေက ေၾကာက္နိန္ရေရ ဘ၀သုိ.က်ေရာက္ခကတ္ဘာေရ၊ဗုိလ္ခ်င္းပ်ံလည္း ၁၈၁၅ခုႏွုိက္တြင္ ခ်င္းေတာင္တန္းတစ္နိန္ရာတြင္ ခုိလွုံနိန္စုိင္ နာမက်န္းျဖစ္သျဖင္.ကြယ္လြန္လားခပါေရ။ဗုိလ္ခ်င္းပ်ံ ကြယ္လြန္လားခေရ ေနာက္ပုိင္းတြင္လည္းရခုိင္မ်ိဳးခ်ိဳက္တိ ဗမာနယ္ခ်ဲတိကို လက္ဆင္.ကမ္းေတာ္လွန္ခကတ္ပါေရ၊ေအပုိင္ ေတာ္လွန္ေရအေထ.မွာလည္း ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံ၏ ေယာက္ဖျဖစ္ေရ ေဒဒ၀န္းႀကီးေအာင္ေက်ာ္ရႊီႏွင့္ ရခိုင္မင္းေဆြမ်ဳိးတိျဖစ္ေတ မင္းသားႀကီးရီြဗန္း၊ ၿမိဳ႕သူႀကီး ေအာင္ေက်ာ္ဇံ စေရ ရခိုင္ေခါင္းေဆာင္တိက
ရခိုင္ေတာ္လွန္ရီးကို ဆက္ခံခကတ္ဘာေရ။၁၈၂၄ ခုႏွုိက္မွာ ဗမာျပည္တစ္ေျပလုးံ အဂၤလိပ္လက္ေအာက္သုိ. က်ေရာက္ေတအခ်ိန္မွာလည္း ရခုိင္ေတာ္လွန္ရီးေရ.အဂၤလိပ္စစ္ကူျဖင္. ဗမာကို တုိက္ထုတ္ရန္ စီစုိင္ပနာ ရခုိင္နန္.အဂၤလိပ္ ႏွစ္ဘက္သေဘာတူစာခ်ဳပ္ကို ခ်ဳပ္ဆုိပနာ တုိက္ထုတ္ခကတ္လုိ.. ဗမာတိ ရခုိင္ေျပက ထြက္ခြာလားခရပါေရ။ထုိစာခ်ဳပ္ကို ၁၈၂၃ခုမွာ
ရခိုင္ေခါင္းေဆာင္တိနာင.္ အဂၤလိပ္ေခါင္းေဆာင္ရုိ.က သေဘာတူခကတ္ပနာ ခ်ဳပ္ဆုိခကတ္ပါေရ။ထိုပုဂၢိဳလ္ တိမွာရခိုင္ဘက္မွ-(၁) မင္းသားႀကီးရြီဗန္း(၂) ၿမိဳ႕သူႀကီးေအာင္ေက်ာ္ဇံ(၃) ေဒး၀န္းႀကီးေအာင္ေက်ာ္ရႊီ
အဂၤလိပ္တို႔ဘက္မွ
(၁) မင္းႀကီး ဒိန္သွ်န္
(၂) ယ၀ါသတ္ေခၚ ရာပသိန္သတ္ ရို.ျဖစ္ပနာ ေအာက္ပါသေဘာတူ အခ်က္(၁၀)ခ်က္ကို
ခ်ဳပ္ဆိုခပါေရ။
(၁) ဗမာကို ရခိုင္ျပည္မွ ေမာင္းထုတ္ရန္။
(၂) အဂၤလိပ္ဘက္က လက္နက္အကူအညီပီးရန္၊ စစ္သားအခ်ဳိ႕ ကူညီရန္။
(၃)စစ္ကာလအတြင္း အဂၤလိပ္ရုိ.ဘက္မွ စစ္စရိတ္ထုတ္သံုးရန္။
(၄) ရန္သူဗမာထြက္လားၿပီးေက ရခိုင္ျပည္ကို
ရခိုင္အႀကီးအကဲ(မင္းသား)မ်ားလက္
သို႔ ျပန္အပ္ရန္။
(၅) စစ္ၿပီးလားပါက စစ္အတြင္း အသံုးစရိတ္(၂)ဆကို ရခိုင္ရုိ.က အဂၤလိပ္ရုိ.အားပီးရန္။
(၆)အဂၤလိပ္ရုိ.ေရ ရခိုင္ျပည္သူရုိ.တိအား မရက္စက္မေစာ္ကားရန္နာင္.
စာခ်ဳပ္ပါ ကတိ တိအား တည္ရန္။
(၇) စစ္ၿပီးေက အဂၤလိပ္အစိုးရေရ ရခိုင္ျပည္မွ လံုး၀ဥႆံု ထြက္ခြါလားရန္။
(၈) စစ္တိုက္ေက ရခို္င္ရုိ.က ရိေဆာင္လမ္းျပခ်ီတက္ရန္။
(၉) ကုန္းတပ္ရီတပ္ရုိ.၌ ႏွစ္ဦးႏွစ္ဖက္ တာ၀န္ယူရန္၊ တူညီမွ်တအားသြန္ခြန္စိုက္ ရြပ္ရြပ္ခၽြန္ခၽြန္ တိုက္ထုတ္ရန္။
(၁၀) စစ္အတြင္းရိကၡာကို ရခိုင္ရုိ.ဘက္က လံုး၀တာ၀န္ယူရန္ တို႔ျဖစ္ပါေရ။ေဒပုိင္ စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆိုၿပီးေက ရခိုင္နာင္.အဂၤလိပ္ရုိ.က ပူးတြဲတပ္ျဖင့္ ၁၈၂၄ ခု မတ္လတြင္ စတင္ခပါေရ။ ယင္းေနာက္ပိုင္မွာ ရခိုင္ကို စိုးမိုးေနေရ ဗမာရုိ.လည္း ရခိုင္ျပည္မွ ဆုတ္ခြါလားခရပါေရ။ေနာက္ပုိင္းတြင္ ရႏာၱပုိစာခ်ဳပ္ျဖင္. ေျပျငိမ္းလုိက္ရပါေရ။အဂၤလိပ္နန္.ရခုိင္ ပူးေပါင္းလုိ. ဗမာကို တုိက္ထုတ္ႏိုင္စီေကေလ. အဂၤလိပ္က ရခုိင္ကုိ ပီးထားေရ စာခ်ဳပ္အတုိင္း ရခုိင္ေဂါင္းေဆာင္မ်ားလက္သုိ. ရခုိင္ျပည္ကို ျပန္မအပ္ပဲ လက္ေအာက္ခံအျဖစ္ သိမ္းပုိက္ထားေရ။ရခုိင္ေဂါင္းေဆာင္တိကိုလည္း ဖမ္းဆီးပနာ
ေထာင္ခ်လုိက္ကတ္ေတ။မင္းသားၾကီးရြီဘန္းနာင္. အျခားေဂါင္းေဆာင္မ်ားလည္း ေထာင္ေထ.မွာပင္ သီဆုးံလားခကတ္ေတ။မင္းသားၾကီးရြီဘန္းအရိုးဂူကိုလည္း ေပါက္ေတာျမိဳ.နယ္ ၀ျဖီးခ်ပ္ေတာင္ထက္တြင္ ျမဳပ္ႏွံထားေရလုိ. သမုိင္းအရ သိရွိရပါေရ။မင္းသားၾကီးရြီဘန္း မသီခင္အေတာအတြင္းမွာ သူဧးသြီးျဖင္. ရီးခေရ သီတန္းစာလည္း ထားခပါသိမ္.ေရ။မင္းသားအမွန္၊ ငါလွ်င္ၾကံကႏိုင္ငံရပ္စည္၊ တိုင္းျပည္အတြက္ကိုယ့္အသက္ကို၊ ရက္ရက္စြန္႔ခြာကုလားရြာ၌၊
ခႏၶာ႐ုပ္ေဟာင္းဘ၀ေျပာင္းလိမ့္ ---။ ျဖစ္ေၾကာင္းသံသရာ၊ သတၱ၀ါ႐ို႕မွန္စြာမခၽြတ္၊ သူမသတ္လည္းမလြတ္တခါ၊ သီအံ့ရာတည္း။
ကမၻာတာရွည္၊ သူ႐ို႕သည္လည္းအတည္မစိုး၊ ငါၿမီတိုးေသာ္အ႐ိုးတခါ၊ တြန္လိမ့္ရာ၏။ေနာင္လာေနာက္လူ၊ ရခိုင္သူ႐ို႕အယူမေစာင္း၊ငါ့လမ္းေၾကာင္းကိုေကာင္းေကာင္းလိုက္နာ၊ တိုင္းဓညာကိုတခါမုကၡ်၊ငါ႐ို႕ရအံ့။လံု႕လရွိခံ၊ လိုလွ်င္ၾကံကနိဗၺာန္မခၽြတ္၊
လက္၀ါးခတ္သည္စဲြမွတ္ဤစာသီတမ္းတည္း ျဖစ္ပါေရ။ရခုိင္ေျပကုိ အဂၤလိပ္ကႏွစ္ေပါင္း ၁၀၃ နွစ္အုပ္ခ်ဳပ္ေတ။ဂ်ပန္က ၃ႏွစ္။၁၈၈၅ ခုနွုိက္တြင္အဂၤလိပ္ရုိ.ေရ ဗမာေျပကို သိမ္းယူေရ။ဗမာရုိဧး ၀ဋ္ၾကြီး တစ္ပတ္ျပန္လည္လာေရလုိ. ေျပာရပါဖုိ.။ရခုိင္ရုိ.ေရလည္း ေနာက္ထပ္တစ္ဖန္အဂၤလိပ္တိကုိ ေတာ္လွန္ျပန္ပါေရ။အဂၤလိပ္လက္ထက္ ျဗိတိသွ်အစုိးရကနယ္နိမိတ္သတ္မွတ္လုိ. အုပ္ခ်ဳပ္ရီးအတြက္ ရခုိင္ေျပေရလည္း ျဗိတိသွ်ဗားမားနန္. ျဗိတိသွ် အိႏၵိယလုိ. ခဲြပနာ အုပ္ခ်ဳပ္ေစာ္မွာ ရခုိ္င္ေျပ
အစိတ္စိတ္အခဲြခံရေရ။ဘဂၤါဆယ္.ႏွစ္ျမိဳ.မွာအပါအ၀င္ျဖစ္ေတေမာက္သူဇာ၊ဒကၠာ၊ဂန္ဒီလာ၊သီလတ္၊ပဋိကၠရာ၊ဂဂၤါသာရ၊စစ္တေကာင္း၊ပလႅင္၊ကံသာ၊တိလိဂါ၊ဘရီဆာရ္၊ေရာင္ပုန္၊အစဟိန္.ေရ နယ္ျမီတိလည္း အပါအ၀င္ သက္ေထာင္၊ဖလံေထာင္၊ျမဳံေထာင္ အစဟိန္.ေရနယ္ေျမတိကုိလည္း အုပ္ခ်ဳပ္သူ အဂၤလိပ္တိက ျဗိတိသွ်-အိႏိၵယအုပ္ခ်ဳပ္ရီးလုပ္ေတ အခ်ိ္န္မွာ ပါလားခေရ။အဂု လက္ဟိန္. နာေမပုိင္ရာ ျဖစ္ေတရခုိင္ေျပေရလည္း ဗားမား-ျဗိတိသွ်အုပ္ခ်ဳပ္ရီး လုပ္ေစာ္မွာပါလားဘာေရ။အရွိဘက္ဆိုေစာ္ ေမာ္တင္စြန္း(ဟုိင္းကြ်န္းၾကီး)
အေနာက္ဘက္ဆိုေက ဘင္ဂၤါဆယ္ႏွစ္ျမိဳ.ထိ ပိုင္ေရ ရခုိင္တိနယ္ျမီတိ ရင္ကို အျခမ္းျခမ္း
ခြပ္ခံရေရပုိင္ ဟုိဘက္ကုိ တစ္ဖဲ၊ ေဒဘက္ကို တစ္ဖဲနန္. တစ္ခုေလ.သင္.
မက်န္လုိက္ မပုိင္ဆုိင္လုိက္ရေရ အျခီအနိန္မ်ိဳးတိမွာ ျဖစ္လားပါေရ။၁၉၄၂
ႏွစ္တြင္ ဗမာေျပ ဂ်ပန္လက္ေအာက္သုိ. က်ေရာက္ပါေရ။ရခုိင္တြင္လည္း ဂ်ပန္ကို ေတာ္လွန္ခကတ္ပါေရ။ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ဂ်ပန္ကို ရခုိင္က အရင္ဆုးံေတာ္လွန္ခကတ္ေရလုိ.သိရပါေရ။ဥဴးဘေစာ၊ဥဴးသာထြန္းေအာင္၊ဗုိလ္ၾကီးၾကာလွေအာင္၊ဘုံေပါ
က္သာေက်ာ္ အစဟိန္.ေရ ရခုိင္ေဂါင္းေဆာင္တိကလည္း ေတာ္လွန္ခကတ္ပါေရ။အဂၤလိပ္နန္.
ဂ်ပန္တိကိုလည္း ရခုိင္တိကို ကိုယ္ရုိ.ပုိင္ဆုိင္ေရ နယ္ျမီတိကုိ ျပန္လုိခ်င္ေရ အသိစိတ္ဓာတ္ျဖင္. မ်ိဳးခ်ိဳက္စိတ္ကို အျခီခံပနာ ေတာ္လွန္ခကတ္ပါေရ။၁၉၄၈ ခုႏွုိက္ ဇန္န၀ါရီလ (၄)ရက္နိန္.တြင္ ဗမာေျပ လြတ္လပ္ရီး ရလာပါေရ။ဗမာေျပလြတ္လြတ္လပ္ရီးမရခင္ ေနာက္ပုိင္းကို ၾကည္.လုိက္ေက ရခုိ္င္ႏုိင္ငံရီးေလာကကို ရခုိင္သားရုိ.က ေထ.ေထ.၀င္၀င္ မလုပ္ခေစာ္တိကို တြိ.ရပါေရ။၁၉၀၆ခုႏွိုက္မွာ (YMBA)ကို ရန္ကုန္မွာ ေဖြ.ေစး လုိက္ေတ။ယင္းအေဖြ.အေစးမွာ ရန္ကုန္ေရာက္ ရခိုင္ပုိင္ညာတတ္တိ
ပါ၀င္ကတ္ျပီးေက ေဂါင္းေဆာင္တိျဖစ္ေတဥဴးေမေအာင္၊ေဒၚတာစံရြီေအာင္၊ဆာရ္ေပၚထြန္း၊ဥဴးစိန္လွေအာင္ ရုိ.စေရရခုိင္တိ ပါ၀င္ခကတ္ေတ။၁၉၁၉ ခုေလာက္မွာ အသွ်င္ဥဴးဥတၱမေထရ္ေရ ကမာၻအရပ္ရပ္ကုိ လွည္.ေလျပီးေက ရန္ကုန္ကုိ ေရာက္လာေရ။အမ်ိဳးသားရီးတရားတိကုိ ရဲရဲေတာက္ ေဟာၾကားလာပါေရ။ဆရာေတာ္ဧး ေဟာေျပာစည္းရုးံမွုျဖင္. ျပည္သူလူထုနာင္. ရခုိင္ေတာ္မွာ တစ္သားတည္းျဖစ္နိန္ပါေရ။ဆရာေတာ္ဧၚ လွုပ္ရွားမွုတုိင္းေရ ျပည္သူလူထုဧး အင္အားျဖစ္ေပၚစီခ်င္ပါေရ။ဆရာေတာ္ဧး ေဟာေျပာမွုေၾကာင္. ၁၉၂၂ ခုႏွုိက္တြင္ပထမအၾကိမ္အျဖစ္ မအူပင္ေထာင္တြင္ တစ္ႏွစ္၊၁၉၂၄ ခုႏွုိက္တြင္ ရန္ကုန္ခရုိင္
တရားသူၾကီး ဆစ္ဆလာက ပုဒ္မ ၁၂၄(က)ျဖင္. ေထာင္ ၃ႏွုိက္ အျပစ္ပီးပါေရ။ေဒအခ်ိန္ ေဒကာလမွာ အဂၤလိပ္စစ္ဗုိက္ကိုေတာင္ ေမာ္မၾကည္.၀ံ.ေရ အခ်ိန္ကာလမွာ ဆရာေတာ္ ဥဴးဥတၱမက ဂရက္ေဒါက္ Get Out မင္း ျမန္မာျပည္က ထြက္လားလုိ. စာရီးသား ပီးပုိ.ျခင္းေရ ျမန္မာျပည္သူရုိ.အဖုိ. ၾကက္သီးမိြီးညွင္း ထစီပါေရ။မ်ိဳးခ်စ္စိတ္ဓာတ္တိကုိ ျပန္လည္ ရွင္သန္စီပါေရ။ပထမဥဴးဆုးံ ျမန္မာႏုိင္ငံမွာ ႏုိင္ငံရီး အသိစိတ္ မ်ိဳးစိကို ခ်ပီးခ်ေရ လမ္းျပပုဂၢိဳလ္ ျဖစ္ပါေရ။ေဒနိန္ရာမွာ တစ္ခုေလာက္
လုိအပ္ေတပုိင္ ထင္ပါေရေထာ။ဆရာေတာ္ ဥဴးဥတၱမရာ အဂၤလိပ္ဘုရင္ခံခ်ဳပ္ကိုဂရက္ေဒါက္ Get Out မင္းရခုိင္ေျပက ထြက္လားလုိ.ရာ ေျပာခေက ဇာေလာက္ ေကာင္းလုိက္ပါဖုိ.ေလးလုိ.။ဆရာေတာ္ဧး ျပည္သူလူထုတိအေပၚ တစ္သားတည္း ထားပနာ ရခုိင္၊ဗမာမခဲြျခားပဲ ျမန္မာျပည္တစ္ျပည္နယ္လုးံ လြတ္ေျမာက္ေအာင္ ၾကိဳးပမ္းခ ေဟာေျပာခ်က္တိေစာ္ အဂုအခ်ိန္ ရခုိင္အာဇာနီ ျဖစ္ေတ ဆရာေတာ္ဦးဥတၱမေရ ရခုိင္ရုိ.ဘ၀ အဂၤလိပ္ ဂ်ပန္ထက္ အဆေပါင္း ေျမာက္ျမားေစာ္ ဆုိးေရလူစိတ္ မဟိန္.ေရ လူမဆန္ေရ ဗမာကုိလုိနီေအာက္မွာ ဗမာနယ္ခ်ဲတိေအာက္မွာ က်ေရာက္နိန္ခေစာ္ကို သိမွ သိပါလီပါဖုိ.လား။ေဒပုိင္ ျဖစ္ပ်က္နိန္ေရ အျဖစ္ပ်က္မ်ိဳး ရခုိင္ရုိ.ဘ၀ အဘက္ဘက္က နိမ္.က် ႏွိပ္ကြပ္ ခံနိန္ရေစာ္ကို ဆရာေတာ္လည္း အလုိဟိန္.လီပါဖုိ.မဟုတ္လုိ. ထင္မိပါေရ။ဆရာေတာ္ ဥဴးဥတၱမေရ၁၂၄၁ ခုႏွုိက္ ျပာသုိလျပည္.ေက်ာ္ (၁)ရက္ တနလၤာနိန္.မွာ အဖဦးျမ၊အမိ
မိေအာင္ေက်ာ္သူက မြီးဖြားလာပါေရ။ေငမည္မွာ ေပၚထြန္းေအာင္ ျဖစ္ပါေရ။ဆရာေတာ္ဥဴးဥတၱမေရ ၁၉၁၇ ခုႏွုိက္မွ ၁၉၃၇ ခုႏွုိက္ထိ နွစ္ေပါင္း ၂၀အတြင္း အမ်ိဳးသားရီး တရားေဟာေရနိန္ရာမွာ ကေကာင္း ထင္ရွားပနာ တစ္ေခတ္မွာ တစ္ေယာက္
တစ္ေခတ္မွာ တစ္ေယာက္ ေဒပုိင္ အာဇာနည္ ပုဂၢိဳလ္မ်ိဳး မေပၚထြန္းႏုိင္မေပၚႏုိင္လုိ.လည္း ေျပာလုိ.ရပါေရ။ဆရာေတာ္ေရ ၁၉၃၉ ခုႏွုိက္ စက္တင္ဘာလ(၆)ရက္နိန္.တြင္ ဆီးခ်ိဳေရာဂါျဖင္. ရန္ကုန္ဆီးရုံၾကီးတြင္ ပ်ံလြန္ေတာ္ မွုခပါေရ။ ၁၉၂၀ (YMBA) မွ( GCBA) ျမန္မာအသင္းခ်ဳပ္ၾကီးအျဖိဳက္ ေျပာင္းလဲထူေထာင္ခကတ္ေစာ္တိမွာေလး ရခုိင္ပုိင္ညာတတ္တိ အမ်ားအျပားပါ၀င္ခကတ္ပါေရ။၁၉၃၃ ခုေလာက္မွာ ေပၚေပၚက္လာေရ ဒုိ.ဗမာအစည္းအရုးံေထ.မွာလည္း ရခုိင္ပုိင္ညာတိ ပါ၀င္ခကတ္ပါေရ။ရခုိင္ပုိင္ညာတတ္တိျဖစ္ေတဥဴးေမေအာင္၊ဆာရ္ေပၚထြန္း၊ဆာရ္ထြန္းေအာင္ေက်ာ္၊ေဒါက္တာစံရြီေအာင္၊ဥဴးစိန္လွေအာင္၊ဥဴးစိန္ထြန္းေအာင္
စေရ လူတိ အပါအ၀င္ ရခုိ္င္ရခုိင္ပုိင္ညာတတ္တိလည္း ပါ၀င္ခကတ္ဘာေရ။ရခုိင္အစစ္ျဖစ္
ယင္းသားနန္. ဒုိ.ဗမာအစည္းအရုးံတိမွာ လားပနာ၀င္ေရာက္လွုပ္ယွားကတ္ေစာ္ေရ ကုိယ္ထမင္း ကိုယ္စားပနာ ရန္သူဗမာကို လားကူညီပီးေစာ္နန္. တူပါေရ။ဒုိ.ဗမာအစည္းအရုးံက ေပၚေပါက္လာေရ ဗမာေျပသည္ဒုိ.ေျပ၊ဗမာစကားသည္ ဒုိ.စကား၊ဗမာစာသည္ ဒုိ.စာ၊ ဒုိ.ေျပကို ခ်ိဳက္ပါ၊ဒုိ.စာကုိ ခ်ိီးျမွင္.ပါ၊ ဒုိ.စကားကို ေလးစားပါ ဆုိေရ ၾကြီးေၾကာ္သံတိ
ထြက္ေပၚလာပါေရ။ေဒစကားလုးံ ေဆာက္ပုဒ္တိေစာ္ ရခုိင္လူမ်ိဳးတိၾကားေထ.ကိုစိမ္.၀င္လာပနာ ရခုိ္င္မွုကနိန္ ဗမာမွုျဖစ္ေအာင္ရခုိ္င္ကနိန္ဗမာျဖစ္ေအာင္သြတ္သြင္းျခင္း တနည္းအားျဖင္. ရခုိင္ေျပကို ဗမာေျပဧး အစိတ္အပုိ္င္းတစ္ခုအျဖစ္ ဖန္တီးျခင္းတိပင္ ျဖစ္ပါေရ။ဒုိ.ဗမာအစည္းအရုးံမွာ ၀င္ေရာက္ လွုပ္ယွား ပူးေပါင္းခကတ္ေတ ရခုိင္သားအခ်ိဳ.ဧးမ်ိဳးခ်ိဳက္စိတ္ဓာတ္တိကို အံ.ခ်ေလာက္ပါေရ။ဗမာလူမ်ိဳးတိက
ဗမာေျပလြတ္ေျမာက္ဖုိ.အတြက္ လွုပ္ရွားခကတ္ျပီးေက ရခုိင္လူမ်ိဳးတိက ရခုိင္ေျပအတြက္ မလွုပ္ရွားခကတ္ေစာ္တိကို တြိ.ရ ဖတ္ရပါေရ။ေမာင္ေအာင္ဆန္းဖဲြ.စည္းခေရ (B.I.A)ဗမာကာကြယ္ရီးတပ္မေတာ္မွာလည္းရခုိ္င္သားတိ ပါ၀င္ခကတ္ဘာေရ။၁၉၄၅ ခု ဇန္န၀ါရီ ၁ရက္နိန္.မွာ မ်ိဳးခ်စ္ဗမာ.တပ္ေတာ္ ရခုိင္တုိင္း(Patriot Buremese Force ) PBF(Arakan Division)
ကိုေဖြ.ေစးလုိက္ကတ္ပါေရ။ယင္းအဖဲြ.မွာဥဴးၾကာနီေအာင္၊ဥဴးၾကာလွေအာင္၊ဗုိလ္စံလွ၊ဗုိလ္ေစာထြန္းေအာင္၊ဗုိလ္ေမာင္ေစာဥဴး၊ဗုိလ္စံသာေက်ာ္ ရုိ. စေရ လူတိ ပါ၀င္ပနာ ဥဴးေဆာင္ဥဴးရြက္လုပ္ခကတ္ပါေရ။တစ္ေခါက္ေသွ် ၾကည္.ပါ။မ်ိဳးခ်စ္ဗမာတပ္မေတာ္ရခုိင္တုိင္းလတ္။ရခုိင္သား အမ်ားအျပား ပါ၀င္ပနာ ဖဲြ.စည္းထားေရ တပ္မေတာ္တစ္ခုကုိ မ်ိဳးခ်စ္ ဗမာ.တပ္မေတာ္လုိ. သုးံျခင္းေရ က်ေနာ္ အျမင္အရ
ကေကာင္း အဆုိးစီပါေရ။၁၉၄၂ ခုနွိုက္ ဂ်ဴလုိင္လေလာက္မွာ ဗုိလ္ရန္ေအာင္ ေဂါင္းေဆာင္ေရ တပ္ရင္း ရခုိင္နာင္.ကုလား အစိကရုန္းကုိ ဖန္တီးခလုိ.ဘူးသီးေတာင္ဆိပ္ကမ္းက ကိုက္၅၀ အကြာေလာက္မွာ သေဘာၤျမဳပ္လုိ. လူသုးံရာေက်ာ္ သီဆုးံခေရ။ယင္းမွတဖန္ ေအာင္သားစုိက္ဗုိလ္တိသတ္လုိ. ရခုိင္သား အမ်ားအျပားသီဆုးံခရပါေရ။ေဒပိုင္အစုိင္အဆက္ ေအာက္သား ဗမာသတ္လုိ.ရခုိင္သားအေလာင္းေပါင္းလည္း အထပ္ထပ္ ပံုပနာ လူမ်ိဳးၾကီးျဖစ္ေတ
ရခုိ္င္လူမ်ိဳးလည္း ဗမာသတ္လို.လူမ်ဳိးျပဳန္းတုန္းနီးပါး ျဖစ္လားပနာ လူမ်ိဳးစုေသွ် လူနည္းစုဘ၀အျဖစ္သုိ. ေရာက္လားခပါေရ။အက်ိဳးဆက္ကိုဆန္းစစ္ၾကည္.လုိက္ေက ရခုိင္အရီးကုိ ရခုိင္တိက လုပ္ေဆာင္ျခင္း မဟိန္.ပဲ လူမ်ိဳးမတူ စရုိက္မတူေရ ဗမာလူမ်ိဳးတိနာင္. ပူးေပါင္းပနာ လုပ္လုိ.တနည္းအားျဖင္. ဗမာ.လက္ေအာက္ကုိ ေရာက္လားျခင္းပင္ ျဖစ္ပါေရ။ဗမာကဗမာအေရးကို လုပ္ကတ္ျပီးေက ရခုိင္က ရခုိင္ေျပအတြက္ ရခုိင္ႏုိင္ငံေတာ္အတြက္
မလုပ္ေဆာင္ပဲ ဗမာနာင္.ပူးေပါင္းပနာ ဗမာအေရးကို လားလုပ္ကတ္ေတ။ရခုိင္ရုိးမနန္.ပဲခူးရိုးမ မတူေရပုိင္ ကုလားတန္.ျမစ္ နန္. ဧရာ၀တီျမစ္လည္း မတူပါ။ဂစာၦပနဒီ ေခၚကုလားတန္.ျမစ္ေရ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္အတြင္းသုိ. စီး၀င္ပနာ ဧရာ၀တီျမစ္ကကပၸလီပင္လယ္ေအာ္ေထ.သုိ. စီး၀င္ဘာေရ။ေယဇူးနန္. ဗနန္.ရေကာက္ မတူေရပုိင္ရခုိင္နာင္.ဗမာ ရီလည္းမတူ ျမီလည္း မတူပါ။ေကာက္က်စ္စုိင္းလဲေရ ဗမာ.စိတ္ထားနန္. ကေကာင္းရုိးသားေရ ရခုိ္င္စိတ္ထားတိ ႏွုိင္းယွဥ္လုိ.
ေပါင္းစပ္လုိ.မရေအာင္ ကဲြျပားျခားနားပါေရ။ဘာသာက်င္.၀တ္ကိုအေၾကာင္းျပဳလုိ. ဗုဒၶဘာသာကုိ ကုိးကြယ္ေရ လူမ်ိဳးတုိင္း ဘာသာ၀င္တိုင္းမလုပ္ထုိက္ေတ မလုပ္အပ္ေရ လုပ္ရပ္တိကုိ ဗမာက လုပ္ေဆာင္နိန္တုန္း လုပ္ေဆာင္ခပါေရ။ခ်ခ်င္းေသွ် ေျပာရဖုိ.ဆုိေက ဗုဒၶဘာသာကို အရီျခဳံထားေရ လူမ်ိဳးတစ္မ်ိဳးရာ ျဖစ္ပါေရ။ဗမာလြတ္လပ္ရီးမရခင္ ဗမာလူမ်ိဳးရုိ.ေဂါင္းေဆာင္ျဖစ္ေတ ေအာင္ဆန္းေရ ဆရာေတာ္ ဥဴးစိန္ဒါ က်င္းပေရ ၾကာအင္းေတာင္
ညီလာခံကို တက္လာပါေရ။အလံတီပါတီမွ ဥဴးေအာင္သန္းက ေမာင္ေအာင္ဆန္းကိုလူသတ္မွုျဖင္. တရားစဲြပါေရ။စစ္ေတြ ၾကက္ကုိင္းတန္တြင္ရခုိင္တစ္က်ပ္၊ဗမာတစ္က်ပ္၊သွ်မ္းတစ္က်ပ္ တရားကို ေဟာပါေရ။စည္းရုးံလုိ.
မရခါ ျမီြပြီးနာင္.ရခိုင္ကို တြိ.ေက ရခုိင္ကုိ အရင္သတ္ရေမလုိ.ျမန္မာေျပကို ေရာက္ေစာ္နန္. ၀ါဒျဖန္.ပါေရ။ဗမာလူမ်ိဳးရုိ.မွာ စိတ္ေနသေဘာထား ကေကာင္းျမင္.ျမတ္ပါေရလုိ. ေျပာနိန္ကတ္ေတ
ေမာင္ေအာင္ဆန္းေတာင္မွာ ေဒပုိင္ စိတ္ယုတ္သေဘာထားနာင္.ရခုိင္တစ္မ်ဳိးသားလုးံကို အနာဂတ္သမုိင္းထိတုိင္ေအာင္ပါလားေအာင္ ေျပာခေစာ္ေရ ကေကာင္း စိတ္သေဘာထား ေသးသိမ္ပနာ လူမ်ိဳးတစ္မ်ိဳးကိုတုိက္ရုိက္ေစာ္ကားပစ္လုိက္ျခင္း ျဖစ္ပါေရ။ေအပုိင္စိတ္ထား ဟိ္န္.ေရဗမာလူမ်ိဳးတိကုိလည္း ေနာက္ထပ္တစ္ၾကိမ္ ရခုိင္သားတိဗမာ.ေနာက္ျမီးဆဲြဘ၀နန္. ေနာက္လုိက္လုပ္ပနာ လုပ္နိန္ကတ္ဖုိ.ဆုိေက ရခုိင္ရုိ.ဘ၀ တစ္ခါေလ.သင္. ဗမာကြ်န္ဘ၀ ဗမာ.လက္ေအာက္က လြတ္ေျမာက္လီပါဖုိ.မဟုတ္ပါဗ်ာယ္။သခင္စုိး၊သခင္သန္းထြန္းသခင္အမည္ခံတိနန္.ကြန္ျမဳနစ္အဖဲြ.တိကလည္း ရခုိင္ဆရာေတာ္အသွ်င္ပညာသီဟကုိ ဗမာျပည္လြတ္လပ္ရီးရေက ရခုိင္ကိုလည္း လြတ္လပ္ရီးပီးဖုိ. ဗမာတိသိမ္းပုိက္ယူလားခေရ မႏာၱေလးက မဟာျမတ္မုနိဘုရားကုိလည္း ျပန္ပီးဖုိ.လုိ.လိမ္ပါေရ။ရုိးသားေရ ရခုိင္ေဂါင္းေဆာင္တိက ျမန္မာ.မ်က္လွည္.ကိုယုံၾကည္ခလုိ.ဆယ္ပါးေမွာက္ရပါေရ။ျမန္မာလြတ္လပ္ရီးရလာခါ
ျမန္မာ(ဗမာ)လြတ္လပ္ရီး ျဖစ္လာပါေရ။တနည္းေျပာရေက ရခုိ္င္ရုိ.ေရ ျမန္မာတိလက္ေအာက္ ေနာက္ထပ္တစ္ၾကိမ္ ကြ်န္ဇတ္သြင္းခံလုိက္ရျပန္ပါေရ။ျမန္မာေျပ လြတ္လပ္ရီးရျပီး လြတ္လပ္ေတ ျမန္မာေျပတြင္ ပါလီမန္ဒီမုိကေရစီစနစ္ကုိ က်င္.သုးံပါေရဟု
ဆုိပါေရ။ပါလီမန္တြင္ ရခုိင္သားရုိ. လြတ္လပ္ေစာ္ ေျပာဆုိခြင္.တင္ျပခြင္.ကား ရေရ။ေယေကေလ. လြတ္လပ္ေစာ္ လုပ္ပုိင္ခြင္.က မရ။အခြင္.အာဏာမဟိန္.။၁၉၅၂ ခုႏွုိက္တြင္ ေတာပန္းကင္း အခစား၊ေက်ာက္ေတာ္ မက်ဥ္းကုန္း၊မာန္ေအာင္နယ္ စေရ ရြာတိကုိ ရြာလုးံကြ်တ္သတ္ျဖတ္လုိ. ဥဴးႏုက ရခုိင္သားရုိ.ကုိ ဒီမုိကေရစီနန္. မိတ္ဆက္ပီးပါေရ၊ဥဴးႏုဧး ဒီမုိကေရစီေရ
ရခုိင္ျပည္သူရုိ.အဖုိ. ဆုပ္လည္းစူး၊စားလည္းစူး ခါးသီးရင္နာစရာ ေကာင္းလွပါေရ။ေျမာက္ဥဴးျမိဳ. နန္းရာကုန္းထက္မွာ ရခုိင္မ်ိဳးခ်စ္ ထြန္းလွေအာင္ကို ဗမာစစ္တပ္က က်ုားထုိးသတ္ပစ္ ခပါေရ။ရခုိင္ႏုိင္ငံနာင္. ရခုိင္လူမ်ိဳး ဂ်ပန္ထက္ အဆေပါင္းမ်ားစြာဆုိးေရ ဗမာလက္ေအာက္သုိ.တဖန္က်ေရာက္ခပါေရ။ဒုတိယပၸိ ဗမာ.လက္ေအာက္ ေရာက္ျခင္းျဖစ္ပါေရ။၁၉၅၈
ခုႏွုိက္တြင္ ဖဆပလ ႏွစ္ျခမ္းကဲြပါေရ။ဥဴးႏုေခါင္းေဆာင္ေရ တည္ျမဲဖဆပလနန္.ဘေဆြ ဥဴးေဆာင္ေရ သန္.ရွင္းဖဆပလ ျဖစ္ပါေရ။ဥဴးႏုေခါင္းေဆာင္ေရ ဖဆပလ ပါတီက သူ.ပါတီကို မဲပီးေက ရခုိင္ျပည္နယ္ပီးေမလုိ. လိမ္ပါေရ။ဖဆပလ ဘေဆြက ျပည္နယ္ေတာ. မပီးႏုိင္။က်န္ေရဟာ ပီးေမလုိ. ေျပာပါေရ။ရခုိင္ရုိ.ေရ ျပည္နယ္အဆင္.ကိုပင္ လက္ျဖန္.ေတာင္းရေရ သူေတာင္းစားအျဖစ္ကုိ က်ေရာက္ခပါေရ။ျပည္နယ္လိုခ်င္ေရ ရခုိင္ရုိ.မွာ မ်က္စိမွိတ္လို. ရတည
မဲအပါအ၀င္ အမတ္နိန္ရာ ၉၃စလုးံကို ဥဴးႏု ပါတီကိုပုံေအာင္လုိက္ပါေရ။၁၉၆၀ျပည္. ေဖေဖာ္၀ါရီလ ရြီးေကာက္ပဲြမွာ ဥဴးႏုပါတီ အႏုိင္ရပါေရ။ရခုိင္ရုိ.မွာ အရွက္လည္းရ ၀မ္းလည္း ၾကီးရေရကိန္းဆိုက္ပါေရ။ရခုိင္က ျပည္နယ္ေတာင္း သွ်မ္းက ဖယ္ဒရယ္မွု တင္လာေရအခါ ဦးႏုေရ ဆက္မလိမ္ႏုိင္ပဲ ေန၀င္းကို အာဏာလဲြလုိက္ပါေရ။၁၉၈၈ အရီးအခင္းျဖစ္လုိ. ဗမာတစ္ျပည္လုးံက်က်ပ္ရုိက္ေတအခါ ရခုိင္ေျပကိုလည္း ကူးစက္လာပါေရ။၁၉၉၀ ခုႏွုိက္ ရြီးေကာက္ပဲြ ရခုိင္ပါတီ ALDက အမတ္ ၁၁နိန္ရာရပါေရ။အဖုိးသွ်င္ ဆရာၾကီး ဥဴးဥဴးသာထြန္း ေထာင္ေထ.မွာ အစာအဆိတ္ခတ္လုိ. အသတ္ခံရပါေရ။ဆရာၾကီး ဥဴးဥဴးသာထြန္းေရ ရခုိင္ျပည္နယ္ ေျမာက္ဥဴးျမိဳ.နယ္ ေညာင္ပင္ဇ်ီး အရြာ အနား အဖ ဥဴးေကာင္းစံရြီ၊အမိ ေဒၚေအာင္ၾကြဇံ ရုိ.မွ ၁၉၁၇ ႏုိ၀င္ဘာလ ၂၃ ရက္ ေသာၾကာနိန္.တြင္မြီးဖြားခပါေရ။အေသွ်ခကပင္ အဘုိးျဖစ္ေတ ဥဴးသာထြန္းေအာင္ က ရခုိင္ရာဇ၀င္၊ေဆးက်မ္း၊နကၡတ္က်မ္း၊ပူရာဏ္က်မ္းတိအားႏွုတ္တုိက္ အာဂုံသင္ၾကားပီးခပါေရ။န၀မတန္းတြင္ ပုိင္ညာသင္ၾကားနိန္စုိင္ အဖကြယ္လြန္လားေရ အတြက္ေၾကာင္.ေက်ာင္းထြက္လုိက္ရပနာ ရဟန္း ပုဂၢိဳလ္ရုိ.ထံပါးမွာ သကၠဋ ၊ပါဠိ၊သမုိင္း၊အင္း ေဗဒင္နာင္.
အျခားေလာကီပညာရပ္မ်ားကုိ သင္ၾကားခပါေရ။၁၉၅၀ ခုႏွုိက္မွ ၁၉၅၅ခုႏွုိက္ထိ မွုလတန္းေက်ာင္းဆရာ အျဖစ္ ၀င္ေရာက္လုပ္ကုိင္ခပနာ ၁၉၅၅ ခုႏွိုက္မွ ၁၉၇၇ ခုႏွုိက္ထိ ေျမာက္ဥဴးျမိဳ. ရွီးေဟာင္းသုေတသန ဌါနခြဲမွာရခုိင္ ျမန္မာပ႑ိတ္ အျဖစ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခပါေရ။ဆရာၾကီးေရ ရခုိင္ဒီမုိကေရစီအဖဲြ.ခ်ဳပ္ဧး စည္းရုးံရီး ခရီးစဥ္အျဖစ္ အနယ္နယ္ အရပ္ရပ္သုိ. မဲဆြယ္ တရားေဟာနိန္စုိင္ မင္းျပားျမိဳ.နယ္ ျပားေခ်ာင္း မဲဆြယ္ တရားေဟာေျပာတြင္ အဖမ္းခရပနာ ေထာင္သြင္း အက်ဥ္းခ် ခံထားရပါေရ။န၀တ၊နအဖရုိ.ဧး တိုင္းျပည္အေပၚ မတရားေစာ္ကား နိန္မွုမ်ားတိကို ဆရာၾကီးက အခ်က္က်က် ၀ီဖန္ေဟာေျပာမွုတိေၾကာင္. ဆရာၾကီးကို အျငဳိးထားကာ မတရားဖမ္းဆီးပနာ ေထာင္ဒဏ္သုးံႏွစ္ အျပစ္ပီးကာ စစ္ေတြ ေထာင္မွာ အက်ဥ္းခ်ထားခပါေရ။ေထာင္က်အျပီး ၅လအၾကာ ၁၉၉၀ ၾသဂုဏ္လ ၁၄ ရက္နိန္.တြင္ ကြယ္လြန္လားခရပါေရ။မ်ားမၾကာ ရခုိင္ပါတီ အျဖဳိခံရပါေရ။ရခုိင္ေခါင္းေဆာင္တိကိုလည္း ဖမ္းဆီးေထာင္ခ်ပါေရ။NLD ပါတီက မဲဆြယ္ တရားေဟာနိန္ခ်ိန္မွာ ရခုိ္င္သားရုိ.မွာေယာင္လုိ.ပင္ ဟခြင္. ေျပာခြင္.မရခကတ္ပါ။ေျပာဆုိမိေကပင္ မ်က္ကန္းမ်ိဳးခ်စ္ အျမင္က်ဥ္းေရလို. တံဆိတ္ အရုိက္ခံရပါေရ။ဗမာနယ္ခ်ဲ.တိကရခိုင္ျပည္ကို မတရား သိမ္းပုိက္ထားေစာ္ကိုေတာင္ အရွက္မရွိ သူေတာ္ေကာင္း ေယာင္ေဆာင္ပနာ အိမ္ရွင္ကို ေမ်ာက္ႏွင္ေစာ္နန္. တူနိန္ပါေရ။ကိုယ္ျပည္ ကိုယ္နုိင္ငံကို ျပန္လုိခ်င္လို. ေတာင္းဆုိေစာ္ကိုအျမင္က်ဥ္းေရလူမ်ိဳးလုိ. သတ္မွတ္ေက ေဒပုိင္ ဗမာနယ္ခ်ဲံတိက ရခုိင္ေျပကုိ မတရား သိမ္းပုိက္ အုပ္ခ်ဳပ္ထားနိန္ေရ လူမ်ိဳးကို ဇာပုိင္ လူမ်ိဳးလုိ.သတ္မွတ္ပါဖုိ.ေလး။ေဒပုိင္မ်ိဳးနန္. ရခုိင္ရုိ.ဘ၀ ဗမာလူမ်ိဳးတိေအာက္ စုန္းစုန္းျမဳပ္ပါေရ။ေန၀င္းလက္ထက္ ရခုိင္သားရုိ.ဘ၀ ဗားပူဟိယင္. ရီဟိယင္.၊ဒုိင္းက်ီဟိန္.ယင္. ဆန္ဟိန္.ယင္. စကားပုံ ခ်က္ခ်င္း ေပ်ာက္ပါေရ။ရခုိ္င္သားရုိ. ထမင္းငတ္လုိ. သီကတ္ရေရ။ရခုိင္ေျပမွာ ဟိန္.ေရဆန္ကို ႏုိင္ငံျခားေငြ ရရွိေရးအတြက္ ရခုိင္အသက္ သီေက သီပတ္စီဘ၀င္ျမင္.ေရ ရခုိ္င္သား ဆုိပနာ ရခုိင္ျပည္က ဆန္တိကို အတင္းအက်ပ္ သိမ္းက်ဴးလုိ. ၁၉၆၇ ၾသဂုတ္ ၁၃ အရီးေတာ္ပုံ
ေပၚေပါက္ခပါေရ။ရခုိင္သားအေလာင္း ခြီးသီ ၀က္သီ သီကတ္ရေရ။မသီသိမ္.ပါသိမ္.
အသက္ဟိန္.ပါသိမ္.ေရ ဆုိေကလည္း အရွင္လလတ္ ျမီျမဳပ္ခံရေရ။ေန၀င္းျပီးလုိ.ေစာေမာင္ တက္လာေရ။ယင္းနည္းလည္းေကာင္း၊ေ
န၀င္းအုပ္ခ်ဳပ္ခေရ ၁၉၆၂ ခုနွစ္မွ ၁၉၈၅ ခုနွစ္အတြင္း ရခိုင္ရုိ.ဘ၀ လက္သီးကုိဆုတ္ အံၾကိတ္ခံရုံမွ်
အျခားမဟိန္.ခ။ေစာေမာင္က တဖန္ စန္းယု။၁၉၈၁ ခုႏွုိက္မွ ၁၉၈၈ အထိိ၊စန္းယုျပီးေက ေမာင္သန္းေရြ တက္လာပါေရ။ခြီးက လူကို တဖန္ အုပ္ခ်ဳပ္ျပန္ပါေရ။ေဒေကာင္လက္ထက္ ဘာသာဆုိေစာ္ မဟိန္. သာသနာဆုိေစာ္ နတၱိ၊သူကုိ အာခံေက အဖရင္းကိုေတာင္ အရွင္မထားေရ လူစားမ်ိဳးရခုိင္သားရုိ.ဘ၀ ကယ္ပါ ယူပါ ျဖီးလြတ္ရာကို ျဗီးဖုိ. ျမီမဟိန္. ရခုိင္ရုိ.ဘ၀ ဇာ၀ဋ္ၾကြီးေၾကာင္.လည္းေတာ. မသိ ဗမာ.လက္ေအာက္ ဒုကၡေပါင္းစုံနန္. က်င္လည္ယင္း အသက္ေပါင္းမ်ားစြာ သီဆုးံခရေရ။ေဒပုိင္ေစာ္တိကို မခံႏုိင္လုိ.ဗုိလ္ရာဇာ၊ဗုိ္လ္ခုိင္မ်ိဳးလင္းရုိ. အစဟိန္.ေရ မ်ိဳးခ်စ္ပုဂၢိဳလ္တိ ေတာ္လွန္ခကတ္ဘာေရ။ေယေကေလ. ထိေရာက္မွု မဟိန္.ခလို.ဆုိခ်င္ပါယင္.။ဗုိလ္ခုိင္ရာဇာက အိႏၵိယ စကား ကုလားကုိ ယုံၾကည္.ခမိလို.အႏၵမာန္ နီကုိဘာကြ်န္းမွာ စစ္ေရးအျခီစုိက္စခန္း တည္ေဆာက္ပီးေမဆုိပနာ လိမ္ညာေခၚယူမွုေၾကာင္. ၁၁၊၂၊၁၉၉၈ ခုႏွုိက္မွာအသတ္ခံလုိက္ရပါေရ။ဗုိလ္ခုိင္မုိးလင္း က်ခါလည္း စစ္ေၾကာင္းနာေမ မုိ္းလင္းရာဇာ စစ္ေၾကာင္းကို ဆင္ႏဲြလုိ. ရခုိင္ျပည္ကို ခ်ီတက္ေရအခ်ိန္မွာဇာမဟုတ္ေတ (လူမ်ဳိးျခား)ခ်င္းအမ်ိဳးသား ၀ီလွ်ံလုိ.အမည္ရေရ
တစ္ေယာက္စကားကို ယုံခမိလို. ၁၉၇၇ ခုႏွုိက္ ဇြန္လ ၄ရက္နိန္.မွာ က်ဆုးံခေရလုိ. သိရပါေရ။မသီဆုးံသင္.ပဲ သီဆုးံရျခင္းကုိယ္က်ိဳးနည္းရျခင္းတိ ျဖစ္ပါေရ။အစုိင္အဆက္ကပင္ ရုိးသားေရ ရခုိင္လူမ်ိဳးရုိ.ဧး ဆုိးက်ိဳးရလဒ္တိပင္ ျဖစ္ပါေရ။အမ်ဳိးကိုခ်စ္ သြီးကို
ခင္းလုိ. အံၾကိတ္ပနာ ၾကိဳးစားခကတ္ေကေလ. လူတစ္သက္သားကုိ အယုံေလြေရ စိတ္တိေၾကာင္. မက်ဆုးံသင္.ပဲ က်ဆုးံရျခင္း ျဖစ္ပါေရ။ေဒပုိင္သင္ခန္းစာတိကို သမုိင္းအဆက္ဆက္ကပင္ အမ်ားၾကီး ဟိန္.ပါေရ။ရခုိင္သားတိ သင္ခန္းစာ မရကတ္ကတ္ပါသိမ္.လား။ကိုယ္လူမ်ိဳးအခ်င္းခ်င္းဆုိေက မယုံ လူမ်ိဳးျခားဆိုေက ယုံေရစိတ္ဓာတ္တိစြာ က်ေနာ္ရုိ.မ်ိဳးဆက္တုိင္ေအာင္ထိကပ္ပါလာဖုိ. မသင္.ပါ။ေဒကနိန္. ရခုိင္ႏုိင္ငံေတာ္ဇာျဖစ္နိန္ပါေရေလး။ဗမာလက္ေအာက္ ေရာက္နိန္ဘာေရ။ဇာျဖစ္လုိ. ေရာက္ရပါေရေလး
ရခုိ္င္သားအခ်င္းခ်င္း မယုံၾကည္ခလုိ. သစၥာေဖာက္ခကတ္လုိ. အသားေထ.ကေလာက္ထြက္ခလုိ. လူမ်ိဳးျခားကို အထင္ၾကီးစိတ္ အားကုိးခ်င္ေရစိတ္၀င္ခကတ္လုိ.ျဖစ္ပါေရ။ယင္းအတြက္လည္း ရခုိင္သားတိ ေဒပုိင္အျဖစ္ဆိုးတိနန္.ေနာင္ေနာက္ မျဖစ္ရေအာင္ ေဒအျဖစ္တိက ကင္း၀ီးေအာင္ ရခုိင္အခ်င္းခ်င္း စည္းလုးံမွုကို ေဖာ္ေဆာင္လုိ. ကန္တစ္ကန္တူးဖုိ.အတြက္ က်င္းတစ္က်င္းကစရေရပုိင္ တစ္ေယာက္ကနိန္ပနာ ႏွစ္ေယာက္ ႏွစ္ေယာက္ကနိန္ပနာ ၁၀ ေယာက္၊၁၀ေယာက္ကနိန္ပနာ တစ္မ်ိဳးသားလုးံ လြတ္ေျမာက္ဖုိ.ကုိ ယုံၾကည္မွုဟိန္.ေစာ္ျဖင္. တနိန္. မုခ် ငါရုိ.ပန္းတုိင္ ေရာက္ရေမ ဆုိေရအသိစိတ္ဓာတ္ျဖင္. ၾကိဳးစား လားကတ္ေက ပန္းတုိင္က လက္တစ္ကမ္းအကြာမွာရာဟိန္.ပါေရ။အမ်ိဳးကုိခ်စ္၊သက္ကုိစြန္.လုိ.၊ေၾကာက္စိတ္မ၀င္၊မြီးကိုလည္းဆပ္၊ေကြ်းကုိလည္းဆပ္၊တန္ဖုိ္းလဲတက္၊အာကာတစ္ခြင္ ၊ငါ.လူေယာက်္ားေပၚေပါက္ခအံ.၊ေပၚေပါက္လာမွု၊ငါနည္းကိုျခင္၊စုိင္းစားဥာဏ္ျဖင္.၊သတိကိုမွု၊ရွီးကုိရွုလို၊မ်ဳိးခ်စ္ရခုိင္၊ျပည္သူရဲေကာင္းရုိ.၊ေပါမ်ားလာေမ၊မလဲြမေသြ၊ငါရုိ.ႏုိင္ငံ ရအံ.လတၱံ၊ငါရုိ.အသက္ ပီးဆပ္ျခင္းဌါ၊မြန္ျမတ္ေပအံ.၊ထုိက္တန္ေပအံ.ဟု ေဒကဗ်ာျဖင္. ရခုိင္သူရဲေကာင္းတိကုိ ဂုဏ္ျပဳပါဧးလုိ. တင္ျပအပ္ပါေရ။(ရြီေျမာက္ဥဴး-ခုိင္ေက်ာ္ဆန္း)
မတူ ဘာသာတရားကုိ ဦးထိပ္ထားကတ္ဘာေရ။အလွဴအတန္းရီးရာမွာလည္း ရက္ေရာပနာစီတနာ မိတၱာတရားၾကီးမားကတ္ပါေရ။ခြင္.လႊတ္သည္းခံစိတ္/သနားညွာတာစိတ္/လူအခ်င္းခ်င္းကုိုယ္ခ်င္းစာစိတ္ မိတၱာဂရုဏာလည္း ၾကီးမားပါေရ။ေဒပိုင္ ဘာသာတရားကုိင္းရွုိင္းပနာ မိတၱာ ဂရုဏာစိတ္ ၾကီးမားလြန္းလုိ.လည္း ရခုိင္ျပည္ကို ဗုဒၶဘုရားရွင္ကုိယ္တုိင္ ၾကြေရာက္ခေရ သမုိင္းအေထာက္အထားတိလည္း ဟိန္.ပါေရ မဟုတ္ပါလား။တတိယ ဓည၀တီကုိ တည္ေထာင္ခေရ စႏၵသူရိယဘုရင္မင္းျမတ္လက္ထက္မွာ
ဘုရားရွင္ကုိယ္တုိင္ ၾကြေရာက္လာပနာ ရင္ငိြ.ေတာ္ ခုနစ္အုပ္ကို သြင္းလုိ.မဟာျမတ္မုနိဗုဒၶရုပ္ပြားေတာ္ကို သြန္းလုပ္ခပါေရ။စႏၵသူရိယ ဘုရင္မင္းျမတ္ ရခုိင္ျပည္ကုိ အုပ္ခ်ဳပ္ခသည္အခ်ိန္အခါက ဗုဒၶရုပ္ထုေတာ္ကုိသြန္းလုပ္သည္ဟု ရုိးရာဓေလ့ ထုံးတမ္းစဥ္လာယုံႀကည္မွဳ ထားကတ္ေစာ္က သမုိင္အေထာက္အထားတိကလည္း သက္သီျပလွ်က္ ဟိန္.ပါေရေလ။ စႏၵသူရိယဘုရင္မင္းျမတ္သည္ ဗုဒၶ၏ေဟာႀကားျပသမွဳ႐ုိ႔၏ သတင္းကုိ ႀကားသိရျပီး ဗုဒၶကုိရုိေသကုိးကြယ္ရန္ဆႏၵျပင္းျပလာေရလုိ. အဆုိဟိန္.လီပါေရ။အိႏၵိယႏုိင္ငံ သာ၀တၳိျပည္တြင္ သီတင္းသုံးနီထုိင္ေတာ္မူေသာ ေဂါတမဗုဒၶသည္ထုိအေႀကာင္းအရာကုိ သိလာေရအတြက္ေႀကာင့္ ဗုဒၶက သူ၏သာ၀က အာနႏၵာအား ေျပာျပလီေစာ္မွာ“ေႀကာက္မက္ဖြယ္ေကာင္းေရ ရီနဂါးမ်ား အုပ္ခ်ဳပ္ထားေသာ ႀကီးမားက်ယ္ျပန္႔ေသာ
ျမစ္ပင္လယ္သမုဒၵရာကုိ ျဖတ္ေက်ာ္လားရဖုိ.ေစာ္ျဖစ္လုိ. ဤကဲ႔သုိ႔ေသာ ခက္ခဲႀကမ္းတမ္းေရခရီးသည္ စႏၵသူရိယဘုရင္မင္းျမတ္အတြက္ အလြန္အႏၱာရာယ္ဟိလိမ့္မည္။ေယဇူးနန္. တပည့္ရဟႏၱာ (၅၀၀) ႏွင့္အတူ ေဂါတမဗုဒၶသည္ ေကာင္းကင္ခရီးျဖင့္ႀကြေရာက္လာျပီး ေက်ာက္ေတာ္ျမဳိ႕၏ တဖက္ကမ္းဟိေမာရပဗၺတေတာင္၌ ဆင္းသက္ရပ္နားေတာ္မူခလီသည္။ဤတြင္ ဗုဒၶ၏ ရိွရွိဘ၀ေပါင္းမ်ားစြာက က်င္လည္ေတာ္မူခေသာနီရာ႐ုိ႔တြင္ ဗုဒၶ၏ ဓါတ္ေတာ္မ်ားကုိ ဌာပနာထည့္၍ ဘုရားပုထုိးမ်ားစြာ႐ုိ႔ကုိ တုိင္းျပည္အႏွံ႔ တည္ထားကုိးကြယ္လာႀကလိမ့္မည္ဟုႀကဳိတင္ေဟာကိန္းထုတ္ ဗ်ာဒိတ္ေတာ္ပီးလီသည္။ဤကဲ႔သုိ ႔ဗုဒၶ၏ဗ်ာဒိတ္ပီးခ်ိန္တြင္ မဟာပထ၀ီျမီႀကီးသည္ တုန္လွဳပ္ျပီး ပင္လယ္သမုဒၵရာ႐ုိ႔သည္ ရီႏီြးအုိးဆူသကဲ့သုိ႔ ဆူပြက္လီသည္။
စႏၵသူရိယဘုရင္မင္းျမတ္သည္ဤနိမိတ္ေဆာင္ေသာ လကၡဏာမ်ား၏ ဆုိလုိရင္းကုိ သူ၏ေဗဒင္ဆရာ၊ ဟူးရားတတ္႐ုိ႔အား မိန္းျမန္းစုံစမ္းလွ်က္ တုန္လွဳပ္ထိတ္လန္႔ရျခင္းျဖစ္လီ္ေရ။ ေဂါတမဗုဒၶရခုိင္ျပည္ကုိ ေရာက္လာသည့္အေႀကာင္းကုိ ဘုရင္မင္းျမတ္သိေတာ္မူေသာအခါ ရာေပါင္းမ်ားစြာေသာ အေျခြအရံ႐ုိ႔ႏွင့္အတူ သူ၏မိဖုရားေခါင္ႀကီး စႏၵရမာလာ၊သူ၏မွဳးမတ္ တုိင္းသူျပည္သား႐ုိ႔ႏွင့္အတူ ေမာရပဗၺတေတာင္ထက္သို႔ လားေရာက္ႀကလီသည္။ဘုရင္မင္းျမတ္သည္ ေဂါတမဗုဒၶအား အရုိအေသပီးျပီးေနာက္ ဗုဒၶက သူ႔အားပဋိစၥသမုပၸါဒ္စက္၀ုိင္းတရားေတာ္ကုိ ေဟာႀကားသင္ျပခလီသည္။ ယင္းျပီးေနာက္ ျမဳိ႕ေတာ္တြင္(၇) ရက္ႀကာ သီတင္းသုံးနီထုိင္မူမည္ကုိ ဗုဒၶက သေဘာတူလက္ခံလီသည္။ ျမဳိ႕ေတာ္မွ ဗုဒၶမထြက္ခြာမွီ ဗုဒၶပရိနိဗၺာန္ျပဳေတာ္မူျပီးေနာက္ ႏွစ္ေပါင္း(၅၀၀၀)တုိင္တုိင္
ႀကည္ညိဳရုိေလးစားမွဳခံရမည္ျဖစ္ေသာ ဆံေတာ္ဓါတ္ႏွင့္ဗုဒၶ၏ရုပ္ထုကုိယ္ပြားေတာ္တစ္ဆူထားခမည္ဟု ဗုဒၶသေဘာတူလက္ခံလီသည္။
နန္းေတာ္ရာ၏ အရွိေျမာက္ဘက္ သီရိဂုတၱေတာင္ကုန္းထက္တြင္ အေလးအျမတ္ထားေသာ ဗုဒၶရုပ္ထုေတာ္ကုိ ေကာင္းကင္ဘုံ ဗိသုကာပညာသွ်င္ နတ္မ်ား၏ဘုရင္ သိႀကားမင္းႏွင့္အတူစႏၵသူရိယဘုရင္မင္းျမတ္အပါအ၀င္တုိင္းသူျပည္သား႐ုိ႔ကတည္ထားကုိးကြယ္ႀကလီသည္။ ရုပ္ထုေတာ္အတြင္းပုိင္သုိ႔ ေဂါတမဗုဒၶ၏ ရင္ငိြ႔ေတာ္ဓါတ္ထည့္လုိက္ေသာအခါ ေဂါတမဗုဒၶႏွစ္ဆူေပၚလာသကဲ႔သုိ႔ ျဖစ္ေပၚလာလီသည္။
အံ့ႀသႀကည္ညဳိစရာေကာင္းလွေသာ လကၡဏာရပ္မ်ား ေပၚထြက္လာလီသည္။ မဟာပထ၀ီျမီႀကီး
တုန္လွဳပ္လာျပီးရုပ္ထုေတာ္သည္ တျဖည္းျဖည္း အသက္ဟိသကဲ႔သုိ႔ သူ၏ ေနာင္ေတာ္ေဂါတမဗုဒၶအား
ႀကဳိဆုိသည့္အနီအထားႏွင့္ မတ္တပ္ ထ,ရပ္လီသည္။ေယအခါ ဗုဒၶက ညီထြား သွ်င္ခ်စ္မေျပာဆုိ မထူးေလနန္.။သာသာနာ ငါးေထာင္ပတ္လုးံ လူအမ်ားဧး ပူေဇာ္အထူးကို ခံယူျပီး နိန္ေလာ.ဟု မိန္.ေတာ္မွုခပါေရလို. သမုိင္းတိအရ သိရပါေရ။ရခုိင္ျပည္တြင္ ရွီးေခတ္ဘုရင္တိ ဘာသာတရား ကိုင္းရွုိင္းမွဳကလည္းအံ.မခန္းပါ။ပဌမ သဂါၤယနာကို ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရား ပရိနိဗၺန္စံလြန္ျပီး မၾကာခင္မွာပင္ သာသနာ ကြယ္မွာကို စုိးလုိ. အဇာတသတ္မင္းၾကီးကအေထာက္ကူျပဳလုိ. အသွ်င္မဟာကသာပက ဦးေဆာင္ပနာ အသွ်င္ကသပ မိန္းသမွ်ကိုအသွ်င္ အာနႏၵာက ႏွုတ္တုိက္ျဖီဆုိလုိ. သဂါၤယနာ တင္ခပါေရ။ဒုတိယသဂၤါယနာကိုျမတ္စြာဘုရား ပရိနိဗၺန္စံလုိ. ႏွစ္ေပါင္းတစ္ရာ ၾကာေရအခါ အသွ်င္မဟာယသမေထရ္ၾကီး အမွူးျပဳလုိ. ရဟန္းခုႏွစ္ရာ(၇၀၀)ရုိ.ေရ ဒုတိယသဂါၤယနာကို တင္ခကတ္ပါေရ။တတိယသဂၤါယနာကို က်ေက ပါ႒လိပုတ္ျပည္.သွ်င္အေသာကမင္းၾကီးက တကာျပဳလို. ရဟႏာၱအသွ်င္ေမာဂၢလိ ပုတၱတသမေထရ္ၾကီးအမွုဴးျပဳလုိ. ရဟႏာၱတစ္ေထာင္ျဖင္. တတိယသဂၤါယနာကိုတင္ခကတ္ပါေရ။စတုတၱသဂၤါယနာကိုက်ေကေတာ.ခါ ရခုိင္ျပည္ ၀ီသာလီ ရြီေတာင္ၾကီးတြင္ ၀ီသာလီဘုရင္ သိရိစျႏၵား(သိရိစမၼ၀ိဇယမင္း)သီဟုိႏုိင္ငံမွ သံဃာေတာ္တစ္ေထာင္ကို ပင္.ေဆာင္ပနာ ရခုိင္ျပည္မွ သံဃာေတာ္ တစ္ေထာင္ေပါင္းႏွစ္ေထာင္ျဖင္. စတုတၱသဂၤါယနာကို တင္ခကတ္ပါေရ မဟုတ္ပါလား။စာပီသမုိင္းကုိ ၾကည္.ပါဖုိ.လား ဓည၀တီေခတ္ ဘီစီ၃၀၀ေက်ာ္ေလာက္ကတည္းကပင္ ရခုိင္ျပည္နယ္တြင္ အိႏၵိယေျမာက္ပုိင္းကအသုးံျပဳေရ ျဗဟီၶအကၡရာမ်ား ၀င္ေရာက္လုိ. ရိုးရုိးစာပီမ်ားကို ျဗဟီၶပြား အကၡရာျဖင္. ဘာသာရီးဆုိင္ရာ စာပီမ်ားကို သကၠဋ ဘာသာျဖင္.ရီးသားကတ္ခပါေရ။ေ၀သာလီေခတ္ ေနွာင္းပုိင္းမွ စလုိ. ရကၡ၀ဏၰအကၡရာျဖင္.ရီးသားပနာ ၾကိဳးတန္းပိဋကတ္ကို စံထားလုိ. ေလ.လာကတ္ေစာ္ကိုလည္းရခုိ္င္သမုိင္းတိမွာ တြိ.ရပါေရ။ထုိေခတ္က ရီးထုိးခေရ ေက်ာက္စာ၊ေၾကးျပားစာ၊ဒဂၤါးစာ၊တိကိုလည္း တိြရွိခရပါေရ။ဗုဒၶစာပီမ်ားကုိ ေပထက္အကၡရာ၊ေက်ာက္ထက္အကၡရာနာင္. ေၾကးနီျပားတိမွာ ရီးထုိးခေစာ္တိကုိ ဂနိန္.တုိင္ထိ တြိ.ဟိန္.ရပါေရ။မြန္လူမ်ိဳးစာ မြန္စာ ပိဋိကတ္ေတာ္မွာ
သိဟုိဌ္မွ တစ္ဆင္. ေရာက္လာေရအတြက္ေၾကာင္. သိဟုိဌ္ ပိဋိကတ္ဟု ေခၚပါေရ။သီဟုိဌ္မွာလည္း သွ်င္ဗုဒၶေဃသပိဋိကတ္နာင္. သိဟုိဌ္ႏုိင္ငံသားရုိ.အေခၚ စရိယ ပိဋိကတ္ ဟိန္.ခပါေရ။ထုိင္း၊ဗီယမ္နာမ္၊လာအုိႏုိင္ငံရုိ.တြင္ ဟိန္.ေသာ ပိဋိကတ္ကို ဇင္းမယ္ဗဏၰသ ပိဋိကတ္ေတာ္ဟု ေခၚပါေရ။ျမန္မာအကၡရာမွာ အိႏၵိယေတာင္ပုိင္း ပလႅ၀၊ကဒမၼ၊စာရက်တိ လကာၤဆုိေရ အကၡရာမ်ားမွ ဆင္းသက္လာျပီးေက ျမန္မာစာ ျဖစ္လာေရလုိ. ဆရာၾကီးဥဴးသာျမတ္ရီးသားေရစာအုပ္မွာ ျဗဟၶီ၊မာဂဓ၊ဂုတၱ၊ၾကႏၵ၊ပလႅ၀၊ကဒမၺ၊မွ ရာမညတုိင္းသုိ.ဆင္းသက္လာေၾကာင္း ရီးသားထားပါေရလုိ. ဆရာၾကီးဥဴးဥဴးသာထြန္း သမုိင္းရွင္းတမ္းတိမွာ ေဖာ္ျပထားပါေရ။ လူမ်ိဳးသမုိင္းကို ၾကည္.ပါဖုိ.လား ရကၡိဳင္ဆုိေရ နာမ ၀ိေသသအတုိင္း အမ်ိဳးသီလ၊ ႏွစ္ဌါနကို၊ျပည္.၀မဏၰိဳင္၊ေစာင္.စြမ္းႏုိင္သည္ ရခုိင္နာမ ဘဲြ.မည္လွျဖင္. အနႏာၱသညွာ ေခၚအပ္ရာတည္းလုိ.လည္း သွ်င္ရာဂိႏၵေမာ္ကြန္းတြင္ဖြင္.ဆုိထားပါေရ။အမ်ိဳးနန္.သီလကို ျမဲလို. ေစာင္.ထိန္းကတ္လို.
ရခုိင္ဆုိေရ နာမကို ပိုင္ဆုိင္ျခင္း ေပၚေပါက္လာျခင္း ျဖစ္ပါေရ။ကြ်န္းတြင္ဇဗၺဴ လူတြင္ရခုိင္ ၾကိဳင္ဘိသတင္း ကင္းသည္.အျပစ္ ခ်စ္သည္.အမ်ိဳး ၾကိဳးသည္.လုံ.လ ျမတ္စာဂနန္. ႏွစ္၀နတ္လူ ခ်စ္ၾကည္ျဖဴသည္ နိဗၺဴဆုေတာင္း ျပည္.အံ.တည္းလုိ. ဗုဒၶ၀င္အလကၤာတိမွာလည္း ေဖာ္ျပထားပါေရ။ေခတ္ အဆက္ဆက္ ကုိယ္ထီး ကိုယ္နန္း ကုိယ္ငွန္းျဖင္. နိန္လာခကတ္ေစာ္လည္း ဘီစီ၃၃၂၅ ခုႏွစ္မွ ေအဒီ ၁၇၈၄ ခုနွစ္ထိ ျဖစ္ပါေရ။စုိးစံခေရ မင္းတိကလည္း အေဂါင္.ေဂါင္. ဘုန္းရည္ ႏွလုးံရည္နန္. ျပည္.စုံကတ္ေတ မင္းတိေဂ်းရာ ျဖစ္ပါေရ။ ဘီစီလဓည၀တီေခတ္ ၃၃၂၅ မာရယုမင္းမွ ေအဒီ ေျမာက္ဥဴးေခတ္ မဟာသမၼတရာဇမင္း ၁၇၈၄ ထိ ျဖစ္ပါေရ။ေဒပုိင္လူမ်ိဳး ေခတ္အဆက္ဆက္မွာ အဘက္ဘက္က ျပည္.စုံလုိ. နိန္လာခကတ္ေတ ရခုိင္လူမ်ိဳး၊ လူမ်ဳိးျခားကိုအားကိုးစိတ္ေသွ် ထားခလို. ၁၁၄၆ခု ျပာသုိလျပည္.ေက်ာ္ ၇ ရက္စနိန္နိန္.မွာဗမာနယ္ခ်ဲရို.ဧး လူမဆန္ေစာ္ ရက္စက္မွု သိမ္းပုိက္မွုတိကုိခံလုိက္ရပါေရ။ေဒပိုင္သိမ္းပိုက္ခံရေစာ္မွာလည္း ရခုိင္ဘုရင္ညံ.ဖ်င္းမွုေၾကာင္. မဟုတ္ပါ။ဘဂါၤ ၁၂ ျမိဳ.ကို ေပၚတူဂီတိက သိမ္းပုိက္ဖုိ.ၾကိဳးပမ္းနိန္ေရ အခ်ိန္၊ ရခုိင္နန္းတြင္းမွာလည္း ရခုိင္ဘုရင္ သမၼတရာဇာကိုၾကိဳက္ေတလူတိက တစ္ဘက္ မၾကိဳက္ေရလူတိက တစ္ဘက္ အားျပဳိင္နိန္ကတ္ေတ အခ်ိန္မွာ ရခုိင္ဘုရင္ကုိ မေထာက္ခံေရ လူတစ္ခ်ိဳ.ဧးပင္.ေဆာင္မွုေၾကာင္.ရခုိင္ႏုိင္ငံေတာ္ နန္. ရခုိင္လူမ်ိဳးဗမာနယ္ခ်ဲလက္ေအာက္ကို အေလြတကူ က်ေရာက္ျခင္း အမဂၤလာနန္. ၾကဳံတိြရျခင္းျဖစ္ပါေရ။ဗမာဘုရင္ ေမာင္၀ုိင္းကို ပင္.ေဆာင္ေရ လူတိကလည္းမင္းသားဟရီ၊ငသံေတြ၊ငလုးံေမာင္၊ငထြန္းစံလုိ. အမည္ရေရ လူတိက ဗမာဘုရင္ေမာင္း၀ုိင္းဘက္ကို လားျပီးေက စစ္ကူလားေတာင္းမိခလုိ. ရခုိင္ျပည္ကို က်ဴးေက်ာ္နိန္ေရ ေပၚတူဂီရန္ကုိ ဖယ္သွ်ား ပီးပါရန္နာင္.ရခုိင္ျပည္မွာ အဂုလက္ရွိ အုပ္ခ်ဳပ္နိန္ေသာ သမၼတရာဇာမင္းသည္အစုိင္အလာမဟိေရ မင္းမ်ိဳး မင္းရုိးမဟုတ္ေတ အမ်ိဳးညံ.သူ တစ္ေယာက္သာ ျဖစ္ပါေရ။ထုိမင္းဧး အုပ္ခ်ဳပ္မွုကို မေက်နပ္၍ ျပည္သူမ်ား ဆူပူေသာင္းက်န္းလွ်က္ ရွိၾကပါေရ။ေယဇူးနန္. အမ်ိဳးမသန္.ေရ မင္းကို ျဖဳတ္ခ်ျပီးေက မင္းမ်ိဳးမင္းႏြယ္ျဖစ္ေတ မင္းတစ္ပါးကုိ အမ်ိဳးျမင္.ေရမင္းတစ္ပါးကို တင္ေျမွာက္ပီးပါလုိ.အကူအညီလားေတာင္းခကတ္ပါေရ။ေမာင္သံေတြတို့အကူအညီေတာင္းခံျခင္းကိုခံရေသာဘိုးေတာ္ေမာင္၀ိုင္း(ဗဒုံမင္းသားကား)ဦးေအာင္ေဇယ်၏စတုတၳသားပင္ျဖစ္ေတ။သူ့ခမည္းေတာ္ဆႏၵအရဆိုလွ်
င္သူ့သားမ်ားတစ္ေယာက္ျပီးတစ္ေယာက္ေရြွဘိုထီးနန္းကိုဆက္ခံျပီးဗဒုံမင္းသားဘိုးေတာ္ေမာင္၀ိုင္းမွာဆင္ျဖဴသွ်င္(၁ရ၆၃မွ၁ရရ၆)ကိုဆက္ခံရမည့္
သူပင္ျဖစ္ပါေရ။သို့ေသာ္ဆင္ျဖဴသွ်င္သားေတာ္စဥ့္ကူးမင္း(၁ရရ၆မွ၁ရ၈၂)၏နန္းလုမွုကိုခံရသျဖင့္မင္းမျဖစ္ခပါ။တဖန္(၁ရ၈၂)တြင္ေဖါင္းခါးစား
ေမာင္ေမာင္ဆိုသူက စဥ့္ကူးမင္းကိုနန္းလု၍ တက္လာျပန္ရာ မူးမတ္ပညာရွိမ်ားကတိုက္တြန္း
အားေပးေထာက္ကူမွုမ်ားေၾကာင္းဘိုးေတာ္ေမာင္၀ိုင္းေဖာင္းခါးစားေမာင္ေမာင္ကိုလုပ္ၾကံျပီးမွသာ(၁ရ၈၂)ခုနွစ္တြင္နန္း
ရလာျခင္းပင္ျဖစ္ပါေရ။(၁ရ၅ရ)ခုနွစ္တြင္မြန္နွင့္ရွမ္းရုိ.ကိုအနုိင္ရျပီး မင္းျဖစ္လာေရဦးေအာင္ေဇယ်လက္ထက္မွ စ၍(၁ရ၈၂)ခုနွစ္ နန္းက်သြားေသာ စဥ့္ကူးမင္းအထိမင္းဆက္(၄)ဆက္၊(၂၅)နွစ္အတြင္းတြင္
အိႏိၵယ၊မဏိပူရနွင့္လည္းေကာင္း၊တရုပ္(ယူနန္နယ္)နွင့္လည္းေကာင္း၊ယိုးဒယား(ဇင္းမယ္၊
အယုဓၵယ)နွင့္လည္းေကာင္းစစ္ပဲြေပါင္းအၾကိမ္ၾကိမ္ဆင္ႏြဲကာ မဏိပူရ၊ယူနန္တခိ်ဳ့ေဒသနွင့္
ဇင္းမယ္တို့ကိုသိမ္းယူနုိင္ခလီပါေရ။စစ္ေသြးဆာေလာင္ေနေသာဗမာမင္းရုိေရ သူရုိ.နယ္ေျမနွင့္နယ္ေျမခ်င္းထိေတြ.
ဆက္စပ္နိန္ကတ္ေတ ေဖၚျပပါနုိင္ငံတိအား အၾကိမ္ၾကိမ္ က်ဳးေက်ာ္တိုက္ခိုက္နယ္ခ်ဲ့နုိင္ခေ
သာ္လည္း ရခိုင္ျပည္ကိုကား တစ္ၾကိမ္တခါမွ်ပင္၀င္ေရာက္ တိုက္ခိုက္နုိင္ချခင္းမရွိေပ။ခမည္းေတာ္ေနာင္ေတာ္မ်ားမလုပ္၀ံ့
ခ့ၾကေရေအလုပ္ကို မိမိလုပ္ ၍ေကာင္းမေကာင္း၊မိမိမင္းျဖစ္လာေစာ္မွာလည္း နွစ္နွစ္ပင္မျပည့္သိမ္.ျပည္တြင္းရီး စိတ္မခ်ရေသးေရ ယၡဳအခ်ိန္တြင္ ရခိုင္ျပည္ကိုက်ဴးေက်ာ္နယ္ခ်ဲ့ တိုက္ခိုက္ရန္သင့္မသင့္စဥ္းစား ကာခ်ီတုံခ်တံုျဖစ္နိန္ျပီး ေနာက္ဆုံး၌ ေမာင္သံေဒြရုိ. ေတာင္းဆိုလာေရ အကူအညီကိုပီးေမျဖစ္ေၾကာင္း ဂတိေပးလိုက္ပါေရ။ပထမအဆင့္အနိန္နာင္. ဘိုးေတာ္ေမာင္၀ိုင္းေရ ရခိုင္ျပည္သို့ေထာက္လွမ္းေရးသူလွဳိမ်ားကို ေစလြွတ္လိုက္လီေရ။ရခိုင္ဘုရင္မင္းရုိ.ေရ မင္းက်င့္တရားဆယ္ပါးနွင့္အညီ အုပ္ခ်ဳပ္ ၾကပနာ လူတဘက္သားအား အလြန္ပင္ဂရုနာတရားထားၾကသူမ်ားပင္ ျဖစ္ေတ။ဤအခ်က္ကလည္းဗမာသူလ်ဳိမ်ားအတြက္ အခြင့္အလမ္းတစ္ရပ္ျဖစ္ေစခပါေရ။ဗမာသူလ်ိဳမ်ားေရရခိုင္ျပည္သူရုိ.၏ဇာတိသီြးဇာတိမာန္ တက္ၾကြေအာင္ အျမဲအားသစ္ေလာင္းပီးနိန္ေရ မဟာျမတ္မုနိရုပ္ပါြးေတာ္အား နံနွိပ္ရန္ေစလြွတ္ခကတ္ေတ။ဤသို့ၾကိုတင္ေဆာင္ရြက္စရာတိကို
ေဆာင္ရြက္ျပီးေနာက္ ရခိုင္ျပည္လည္း အလြန့္အလြန္စည္းရုံးေရးပ်က္ျပားလာကာ အင္အားခ်ဲ့နဲ့ေနျပီျဖစ္ေၾကာင္းသိရျပီး မွသာလွ်င္သားေတာ္အိမ္ေရွ့မင္းသားဥပရာဇာအား ရခိုင္ကိုက်ဴးေက်ာ္တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္ရန္အင္အား
အလုံးအရင္းနွင့္ခ်ီတက္စီပါေရ။ဗမာတို့ရခိုင္ျပည္ထဲသို့ ၀င္ေရာက္လာေသာလမ္းေၾကာင္းမ်ားမွာ မင္းဘူးအထက္ဘားအိုင္ကတစ္ေၾကာင္း၊မင္းဘူးကအမ္းသို့တစ္ေၾကာင္း၊ပန္းေတာင္းမွေတာင္ကုတ္သို့တစ္ေၾကာင္းနွင့္ ေမာ္တင္ကိုပတ္၍ လမ္းမွတစ္ေၾကာင္းရုိ.ျဖစ္ေရ။ရခိုင္ရုိ.ဘက္မွလည္းအျပင္းအထန္ခုခံတိုက္ခိုက္ခကတ္၏။ တိုက္ပဲြ၌နွစ္ဘက္စလုံးအေျမာက္လက္နက္ကိုအသုံးျပဳကတ္ေတ။ရခိုင္ရုိ.ဘက္မွလက္ပစ္ဗုံးကိုပါတဲြသုံး
ခကတ္၏။ နွစ္ဘက္စလုံးလည္း အသီအေပ်ာက္မ်ားလွပါေရ။ဗမာရုိ.ဘက္ကသီကတ္ေက သူရုိ.မွာအသင့္အရံပါလာေရ တပ္မ်ားကို ထပ္ျဖည့္နုိင္ကတ္ေကလည္း ရခိုင္ရို.ဘက္ကမူယင္းပိုင္အင္အားထပ္မျဖည့္နုိင္ခပါ။ရခိုင္ရုိ.မွာအိမ္ရွင္ျဖစ္ေကေလးဇာအတြက္ေၾကာင္း အင္အားထပ္မံမျဖည့္နိုင္ကတ္ေလးဆုိေက ဗမာက်ဴးေက်ာ္ေရးသမားတို့အား ခုခံတိုက္ခိုက္ေနၾကရေသာရခိုင္စစ္သည္မ်ားမွာ ဘုရင္ကိုေထာက္ခံသူတိေလာက္သာလ်ွင္ျဖစေတ။ျပည္သူလူထု အမ်ားစုၾကီးမွာ ဘုရင္ကိုမကူညီမေထာက္ပံ့ၾကပဲ ဖာသိဖာသာ ကိုယ္နွင့္မဆိုင္သလိုပုိင္ အအီးေဘးဖယ္နိန္ခကတ္ေတအတြက္ေၾကာင္းပင္ ျဖစ္ပါေရ။ေအပုိင္ ေဘးဖယ္နိန္ကတ္ေစာ္တိကလည္း အျခားေၾကာင္းမဟုတ္၊ဗမာကို ရန္သူဟုပင္မထင္ကတ္၊ရခိုင္အၾကီးအကဲရုိ.တိက ပင့္ခ်ီလာလုိ. လာေရာက္တိုက္ခိုက္ပီးရျခင္းျဖစ္ေတဟု မွားယြင္းစြာ ယူဆထားကတ္ျခင္းေၾကာင္းျဖစ္ပါေရ။သို့ေသာ္အားမတန္ေရအတြက္ေၾကာင္.
၁၁၄၆ခုျပာသိုလျပည့္ေက်ာ္(ရ)ရက္၊(၁ရ၈၄)ခုဒီဇင္ဘာလ(၃၁)ရက္၊စနိန္နိန္.တြင္ေျမာက္ဦးျမို့ေတာ္က်ဆုံးရလီေရ။သမတမင္းေရ မိမိအလြန္ခ်စ္ျမတ္ႏုိးေတာ္မွုေရ မိဖုရား ျမသႏာၱနာင္.တတူ ဖိဖုရားမွ မီြးဖြားေရ သမီးေတာ္ၾကီး ေမာက္ေတာ္ၾကီး ဒုတိယသမီးေတာ္ ေမာက္ေတာ္လတ္ေမာက္ရဲေဘာ္ သားေတာ္ေင ေမာက္ရဲေက်ာ္(ခ)၀က္ေတာင္း ရုိ.ကို ေခၚယူပနာ တုိက္လီွအစင္း ၄၀နာင္.အတူ ညီေတာ္ အိမ္ရွိမင္း ခ်စ္လွရြီ၊ေအနာက္၀င္းမွုးၾကီးမ်ားနာင္. ပါႏုိင္သမွ် မိဖုရား မွုးမတ္ရုိ.ကို တင္ေဆာင္ယူကာ ကြ်မ္းသာယာသုိ. ေနာက္လိုက္ အေျခြအရံအခ်ိဳ့နွင့္ ေျမာက္ဥဴးရြီျမို့ေတာ္မွ
ေရွာင္တိမ္းထြက္ခါြလာျပီးအဥၥနနဒီ(ေလးျမို့ျမစ္)အရီွ့ဘက္ျခမ္း ေတာနက္ေထ.တေနရာႏွုိက္ ခိုလွဳံတပ္ခ်၍ နိန္သိမ္.ပါေရ။ေယေကေလ. ေနာက္တစ္လေက်ာ္အၾကာတြင္ ရခိုင္သစၥာေဖာက္အခ်ိဳ့၏လမ္းျပမွုေၾကာင္.အင္း၀တပ္မွ တပ္မွုးကာမျမိဳ.စားေရ တပ္အင္အား အထူအထပ္ျဖင္. ၁၁၄၆ ခု ျပာသုလျပည္.ေက်ာ္ ၁၅ ရက္နိန္.တြင္ ၀ုိင္းရံ တုိက္ခုိက္ရာ မဟာသမတရာဇာမင္းအဖမ္း ခံရပနာ မဟာသမၼတရာဇာမင္းနာင္. မိဖုရား ျမသႏာၱမိသားစု အားလုးံကိုပါ အင္း၀ျမိဳ.သုိ. ေခၚေဆာင္ လားခကတ္ပါေရ။ေအပုိင္စစ္နုိင္ခေတ ဗမာနယ္ခ်ဲ့ပေဒသရာဇ္က်ဴးေက်ာ္ေရးသမားရုိ.ေရ သူရုိ.တၾကိမ္တခါမွ်ပင္ မရွိဖူးမျမင္ဖူးၾကသိမ္.ေရ၊ေသသပ္ ခိုင္မာေရ ေျပာင္းရွည္အေျမာက္လက္မ်ား၊
သာမန္ေသနပ္ယမ္းမီးေပါက္မ်ား၊ဆင္ျဖဴေတာ္မ်ား၊စစ္သုံးဆင္ျမင္းမ်ား၊မေရနုိင္မတြက္နုိင္ေအာင္မ်ားျပားေသာ နန္းစဥ္ရတနာမ်ား၊ရီြငီြမ်ား၊ျပည္သူ့ဘ႑ာေတာ္မ်ားကို လုယက္ယူငင္သိမ္းဆည္းလားခကတ္ပါေရ။ရခုိင္မင္းေခတ္အဆက္ဆက္ တိုးတက္ေျပာင္းလဲမွုတိနာင္.သစ္လြင္လွပလုိ. နွစ္ေပါင္း(၅၀၀၀)ငါးေထာင္ေက်ာ္
ကိုယ့္ထီးကိုယ့္နန္းနန့္တည္တံ့ခိုင္မာလာခေရ ရခိုင္ဘုရင့္နုိင္ငံနာင္.ရခိုင့္ရြီနန္းေတာ္ကုိလည္း မီးေလာင္တိုက္ ျပာဘုံဘ၀သုိ. သြင္းခကတ္ပါေရ။ရခုိင္လူမ်ိဳးအသက္ေပါင္းေျမာက္ျမားေစာ္ကိုလည္း လူမ်ိဳးတုန္း သတ္ျဖစ္ခကတ္ပါေရ။တင္း၀ပန္းျမိဳင္ တစ္ျမိဳင္ျမိဳင္ရခုိင္အေလာင္းေပါင္းလုိ.ေတာင္ စာဆုိ ဟိန္.ခပါေရ။နယ္ခ်ဲ.ရုိ.ဧး ရက္စက္မွုက ဟစ္တလာက အဖေခၚရေလာက္ေအာင္ ယုတ္မာမွုက အတုိင္းအဆမဟိန္.ပါ။ဂဏန္းသခ်ၤာ အလုိအရ ၇သန္းေက်ာ္ပါေရ။တိတိက်က် ဆုိရေက ၇၄၅၂၇၅၅ ဦးျဖစ္ပါေရ။ရခုိင္ဆိုေက သတ္ ရခုိင္သားနန္. ရခုိင္သမ တတူတူ မနိန္ရ ရခုိင္သမဆိုေက လာထား မုဒိန္းက်င္. ျခီေတာ္တင္ မယားအျဖစ္သိမ္းပုိက္လုိ. အမ်ိဳးနန္. သီလကို ေစာင္.ထိန္းပါေရဆုိေရ ရခုိင္လူမ်ဳိး ေဒေလာက္ပင္လား ဆုိေရ လူမ်ိဳးရီးမုန္းတီးစိတ္နန္.သြီးေရာလုိ. မ်ိဳးဖ်က္ခကတ္ပါေရ။မြီးကင္းစ အရြယ္ အစိတ္ေက အေသွ်သူငယ္ကပင္ မက်န္ အာကာကုိ ေျမာက္ လံွနန္.ထုိးလုိ. တစ္ဖုံ၊ေမာင္းဆုံေထ.ေထာင္းထည္.လုိ. တစ္မ်ိဳး၊ျခီလက္တိကို ခ်ိဳင္ပနာ ရီထဲသုိ. ပစ္ခ်လို. တစ္မ်ိဳး အရွင္လတ္လတ္ မီးပုံေထ.ထည္.လုိ. တစ္မ်ိဳး ရင္ကုိဓါးနန္. ခဲြလုိ.က်ီးစာ ဌက္စအျဖစ္လည္း ေကြ်းကတ္ပါေရ။မဟာ ျမတ္မုနိ ရုပ္ရွင္ေတာ္ျမတ္ကိုသိမ္းယူႏုိင္ဖုိ.အတြက္ အခက္ခဲတိ မကန္ ျဖစ္ရကား သွ်င္ေက်ာ္မုနိ၊ပလွမုနိ၊ပန္း၀ါ မုနိ၊မဟာက်န္မုနိတုိ.ကိုပါ
ပင္.ေဆာင္ခကတ္လီေရ။ယင္းဆင္းတုေတာ္တိေထ.မွာ မဟာမုနိ္လုိ.အမည္ရေရ ဆင္းတုေတာ္က အၾကီးမားသန္ျဖစ္လုိ. ရခုိင္၇ုိးမကုိ ျဖတ္ေက်ာ္ဖုိ. အခက္ခဲတိ ျဖစ္ေရအတြက္ေၾကာင္. ယင္းဆင္းတုေတာ္ကို ၁။ဦးေခါင္းေတာ္ပုိင္း၂၊ကုိယ္ေတာ္ပိုင္း၃။တင္ပဆုံေအာက္ဘက္ပုိင္း ဟုအစိတ္အပိုင္း သုးံခုျဖတ္ေတာက္ပနာ ေတာင္ကုတ္ေတာင္ၾကားလမ္းအတုိင္း ခခက္ခခဲပင္.ေဆာင္ လားခကတ္ပါေရ။မဟာျမတ္မုနိ ဘုရား တစ္ဆူတည္းေတာ. မဟုတ္ပါ။ဇလြန္မွာ ဟိန္.ေရ ျပည္ေတာ္ျပန္ဘုရား။ဗမာျပည္မွာ ဟိန္.နိန္ေရ ေရြဘုံသာမုနိဘုရားတိေစာ္လည္း ရခုိင္ျပည္က သိမ္းယူလားခေရ ဘုရားတိပါ။ရခုိင္ျပည္သား ႏွစ္သိန္းေက်ာ္ကုိလည္း စစ္သုံ.ပန္းအျဖစ္ ေခၚေဆာင္လားခကတ္ပါေရ၊ေဒပုိင္ ေခၚခေစာ္တိမွာလည္းလက္၀ါးႏွစ္ဖက္ကို ပူးပနာ ခ်ိဳင္ေႏွာင္လုိ. အ၀ီးကလူတိ ျမင္ေက ဗမာဘုရင္ကုိ ရွိခုိးနိန္ကတ္ေရ ပုံစံအျဖစ္ ျမင္ေအာင္ လမ္းရုိးတစ္ေလွ်ာက္လည္း ဗမာတိ ႏွိပ္စက္လုိ. အဖမ္းစီးခံလာရေရ ရခုိင္ျပည္သူတိ အသက္ေပ်ာက္လားခကတ္ဘာေရ.
ဗမာျပည္မွာ အဂုလက္ရွိ ဟိန္.နိန္ေရ မင္းကြန္းဇာတီနာင္.မင္းကြန္းေခါင္းေလာင္း သြန္းလုပ္ရာတြင္လည္းေကာင္း၊မိတၱိလာကန္ၾကီး ဆည္ဖုိ.ရာတြင္ လည္ေကာင္း၊ယုိးဒယားႏုိင္ငံတုိ. ထပ္မံ နယ္ခ်ဲ.တုိက္ခုိက္ရာတြင္ လည္းေကာင္း လူဒုိင္းကာမ်ားအျဖစ္ အျပန္လမ္းမရွိေရ ဘ၀နာင္. အသီဆုိးနာင္. သီဆုးံ သတ္ျဖတ္ခံၾကရပါေရ။မိတၱိလာကန္ကုိ ဆည္ဖုိ.ရာႏွိုက္လည္း မ၀ထမင္း တထပ္ကို ေကြ်းလုိ. အမ်ိဳးမ်ိဳး ႏွိပ္စက္ကာ ႏွစ္ထပ္ထမင္းကို ေတာင္းေရလူတိကုိ ရရက္စစက္ သတ္ျဖစ္ခကတ္ပနာ မိတၱိလာကန္ ဆည္ျပီးေစာ္နန္.ယင္းမိတၱိလာကန္မွာပင္ ရခုိင္အေလာင္း ေတာင္ပုံလားခပါေရ။ရခုိင္ဘုရင္ မိဖုရား ျမသႏာၱကုိလည္း ဗမာဘုရင္ ေမာင္၀ုိင္းက သိမ္းပုိက္လီပါေရ။ရခုိင္ဘုရင္လည္း တုိင္းျပည္လည္း ပ်က္ျပဳန္း မိဖုရားလည္း ဆုးံသွ်ဳးကာ ေနာက္ဆုးံ ကံေတာ္ကုန္ခရပါေရ။အျပစ္မဲ.ရခုိင္ျပည္သူတိလည္း လူမ်ိဳးတုန္း အသတ္ျဖတ္ခံခရပါေရ။မသိီပဲ က်န္လုိက္ေတ ျပည္သူတိက
တုိင္းျပည္ကို စြန္.ခြာလုိ. အေနာက္ဘဂၤလားေဒသနာင္. အိႏၵိယႏုိင္ငံသုိ.ထြက္ျဗီးခရပါလီေရ။ရခုိ္င္ရုိ.ဘ၀ တုိင္းျပည္ေပ်ာက္ ဘ၀ေပ်ာက္ ျဖစ္ခရလီပါေရ။ဗမာနယ္ခ်ဲတိက ေျမာက္ဥဴးျမိဳ.ဟိန္. ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းၾကီး ၃၀၊ေက်ာင္းေင ၃၇၀၀၊ တစ္ေျပလုးံမွာ ဟိန္.ေရ ေက်ာင္းကန္ ပုထုိး ဇာတိီတိပါမက်န္ ရခုိင္ရုိ.လက္ရာ မက်န္ေလာက္ေအာင္ အလုးံစံု ဖ်က္စီးပစ္ခကတ္ပါေရ။မွတ္တမ္းမွတ္ရာ တိတြင္ အေသွ်သူေင အစိတ္ေကရုိ.ျပဳးရယ္ရြင္ဘိ မိမသိကို မြီးမထံမွ ယူျပီးမွလွ်င္ က်လာမလဲြ ႏွစ္စိပ္ကဲြလုိ. ရရဲသြီးစက္ တစ္ခ်က္ျမီႏွိဳက္ လွံကိုစုိက္ကာ ခံလုိက္တုံလွ်င္ ရင္က၀င္ဧးလို. တြိ.ရပါေရ၊၊ျမန္မာတိ သတ္ျဖတ္ခေစာ္ကိုအစဲြျပဳလုိ. ေဂါင္းပုံျပင္ ေျမာက္ဥဴး၊ လူသတ္ဂ်ိဳင္ ေျမာက္ဥဴး၊ရီတက္ရီက်ေရအခါ ေသာင္ျပင္မွာ အစုလုိက္ အပုံလုိက္ ခ်ိဳင္ေႏွာင္ပနာ သတ္ျဖတ္ခေရ
အတြက္နန္. ရီအက်မွာ ျမင္ရေရ အေလာင္းတိေၾကာင္.ျပင္ျဖဴေမာ္(ေျမာက္ဥဴး)၊အေသွ်သငယ္ရုိ.ကုိ အသွ်င္လလတ္ ေပါင္တိကို ဖဲ.ပနာ သတ္ခေရ အတြက္နန္. ေပါင္ဖဲရြာ မာန္ေအာင္၊လက္ကုိ ျဖတ္ပနာ ေတာင္ပုိင္ပုံထားေရအတြက္ေၾကာင္. လက္ပုံေတာ္ မာန္ေအာင္ ၊ရီျပင္တြင္ လူအျပည္.သတ္ပနာပုံထားေရ အတြက္နာင္. သီဆီးကန္ ေပါက္ေတာ၊ လက္ပံျပား လူသတ္ကန္၊ သြီးေခ်ာင္း
(ေတာင္ကုတ္) လူအသားတိကုိ ခြတ္ျဖတ္ပနာ ပုံထားေရအတြက္နာင္.အသားပုံရြာ(ပုဏၰားကြ်န္း) စေရနာေမတိတြင္ခပါေရ။မာန္ေအာင္ျမိဳ.တစ္ျမိဳ.တည္းတြင္ အသတ္ခံရေစာ္ကို မွတ္တမ္းတင္ထားေစာ္မွာ လူေငတစ္ေသာင္း လူၾကီးေပါင္းမွု သွ်စ္ေသာင္း အစြန္းတစ္သိန္းမွန္းဧး မယြန္းထုိခါ သိီကုန္ပါဧး သိမ္းကာယူက ျပည္အင္း၀သုိ. ပါရလီျငား လူေယာက်ာ္းနာင္. မျပားမွန္းထ လူမိ္န္းမကုိ ရြီၾကလီေသာ္ နွစ္သိန္းေက်ာ္ဧး ၾကားေရ ျမင္ခါ ေၾကာက္မက္ဖြယ္သာတည္းဟု အဆုိဟိန္.ခပါေရ၊ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္ က်ဆုးံလုိ. ရခုိင္မ်ိဳးခ်ိဳက္တိ ေပါင္းစုလုိ. ေတာ္လွန္ခကတ္ပါေရ။ဒါးပုိင္ၾကီးေက်ာ္ပုံ၊ဒါးပုိင္ၾကီးေက်ာ္ထြီး၊
ရမ္းျဗဲစားဗုိလ္ေပါလုးံ၊ဒဂါးေတာင္စားဗုိလ္တုးံရြီစံ၊တပ္မွဴးဗိုလ္ေမာင္ေရ၊ဗိုလ္တလိုင္းေခ်၊လက္၀ဲျမန္ေဖာင္သာ၊အစဟိန္.ေရမ်ိဳးခ်စ္တိ အပါအ၀င္ ဗုိလ္ခ်င္းပ်ံလည္း ရခုိင္မ်ိဳးခ်စ္အေပါင္းတိကို ေပါင္းစု ဥဴးေဆာင္လုိ.လည္း ေတာ္လွန္ခကတ္ပါေရ။ေဒပုိင္
ေတာ္လွန္ရီးမေအာင္ျမင္ခေရ အေၾကာင္းတရားတိကလည္း လက္နက္အင္အားမမွ်မွု၊စစ္ပိုင္ညာ အဆမတန္နိမ္.က်မွုနန္. ရခုိင္တစ္မ်ိဳးသားလုးံတစ္အပ္တအားမပါ၀င္မွုရုိ.ေၾကာင္. ျဖစ္ပါေရ၊ ဗမာနယ္ခ်ဲရုိ.ဧး ေကာက္က်စ္စုိင္းလဲမွဳတိကလည္း အံ.မခန္းပါ၊ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံ ဗမာကိုေတာ္လွန္နိန္ေရ အခ်ိန္အတြင္းမွာလည္း ဗို္လ္ခ်င္းပ်ံရုိ.မ်ိဳးခ်ိဳက္တပ္ရုိ.ကို ျပည္သူတိ အထင္ျမင္လဲြေအာင္ ဗမာနယ္ခ်ဲံရုိ.တိက
ရခုိင္ေတာ္လွန္ရီးတပ္ အမည္ခံပနာ ရခုိင္သမီးပ်ိဳတိကို မုဒိန္းက်င္.အုိၾကီးအုိမ မက်န္ သတ္ျဖတ္ မေကာင္းမွု အကုသိုလ္ မ်ိဳးစုံကို လုပ္ပနာ ရြာတိကို မီးရွို. လူမဆန္ေရ ရက္စက္မွုတိကုိလုပ္ပနာ ငရုိ.တိေစာ္ဗုိလ္ခ်င္းပ်ံတပ္သားတိျဖစ္ေတဆုိပနာ ျပည္သူနန္. မ်ိဳးခ်ိဳက္ဗုိလ္ခ်င္းပ်ံတပ္ရုိ.နန္. သြီးခဲြခကတ္ပါေရ။ ဗမာနယ္ခ်ဲ.ေအာက္တိကရခုိင္ျပည္ကို ႏွစ္ေပါင္း ၄၀လုးလုးံ အုပ္ခ်ဳပ္ခေရ အခ်ိန္အတြင္းမွာ ရခုိင္လူမ်ိဳးအရုိး ေတာင္ပုိင္ ပုံနိန္ခရေရ၊တစ္ေျပလုးံ မီးခုိးတလူလူ၊ခြီးတအူအူ၊မ်က္ရည္တသုတ္သုတ္ သခ်ိဳင္းတစ္စျပင္အလား အမဂၤလာတိနန္.ရာ ဖုးံလြမ္းနိန္ခပါေရ၊ဗမာအသံၾကားေက ေၾကာက္နိန္ရေရ ဘ၀သုိ.က်ေရာက္ခကတ္ဘာေရ၊ဗုိလ္ခ်င္းပ်ံလည္း ၁၈၁၅ခုႏွုိက္တြင္ ခ်င္းေတာင္တန္းတစ္နိန္ရာတြင္ ခုိလွုံနိန္စုိင္ နာမက်န္းျဖစ္သျဖင္.ကြယ္လြန္လားခပါေရ။ဗုိလ္ခ်င္းပ်ံ ကြယ္လြန္လားခေရ ေနာက္ပုိင္းတြင္လည္းရခုိင္မ်ိဳးခ်ိဳက္တိ ဗမာနယ္ခ်ဲတိကို လက္ဆင္.ကမ္းေတာ္လွန္ခကတ္ပါေရ၊ေအပုိင္ ေတာ္လွန္ေရအေထ.မွာလည္း ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံ၏ ေယာက္ဖျဖစ္ေရ ေဒဒ၀န္းႀကီးေအာင္ေက်ာ္ရႊီႏွင့္ ရခိုင္မင္းေဆြမ်ဳိးတိျဖစ္ေတ မင္းသားႀကီးရီြဗန္း၊ ၿမိဳ႕သူႀကီး ေအာင္ေက်ာ္ဇံ စေရ ရခိုင္ေခါင္းေဆာင္တိက
ရခိုင္ေတာ္လွန္ရီးကို ဆက္ခံခကတ္ဘာေရ။၁၈၂၄ ခုႏွုိက္မွာ ဗမာျပည္တစ္ေျပလုးံ အဂၤလိပ္လက္ေအာက္သုိ. က်ေရာက္ေတအခ်ိန္မွာလည္း ရခုိင္ေတာ္လွန္ရီးေရ.အဂၤလိပ္စစ္ကူျဖင္. ဗမာကို တုိက္ထုတ္ရန္ စီစုိင္ပနာ ရခုိင္နန္.အဂၤလိပ္ ႏွစ္ဘက္သေဘာတူစာခ်ဳပ္ကို ခ်ဳပ္ဆုိပနာ တုိက္ထုတ္ခကတ္လုိ.. ဗမာတိ ရခုိင္ေျပက ထြက္ခြာလားခရပါေရ။ထုိစာခ်ဳပ္ကို ၁၈၂၃ခုမွာ
ရခိုင္ေခါင္းေဆာင္တိနာင.္ အဂၤလိပ္ေခါင္းေဆာင္ရုိ.က သေဘာတူခကတ္ပနာ ခ်ဳပ္ဆုိခကတ္ပါေရ။ထိုပုဂၢိဳလ္ တိမွာရခိုင္ဘက္မွ-(၁) မင္းသားႀကီးရြီဗန္း(၂) ၿမိဳ႕သူႀကီးေအာင္ေက်ာ္ဇံ(၃) ေဒး၀န္းႀကီးေအာင္ေက်ာ္ရႊီ
အဂၤလိပ္တို႔ဘက္မွ
(၁) မင္းႀကီး ဒိန္သွ်န္
(၂) ယ၀ါသတ္ေခၚ ရာပသိန္သတ္ ရို.ျဖစ္ပနာ ေအာက္ပါသေဘာတူ အခ်က္(၁၀)ခ်က္ကို
ခ်ဳပ္ဆိုခပါေရ။
(၁) ဗမာကို ရခိုင္ျပည္မွ ေမာင္းထုတ္ရန္။
(၂) အဂၤလိပ္ဘက္က လက္နက္အကူအညီပီးရန္၊ စစ္သားအခ်ဳိ႕ ကူညီရန္။
(၃)စစ္ကာလအတြင္း အဂၤလိပ္ရုိ.ဘက္မွ စစ္စရိတ္ထုတ္သံုးရန္။
(၄) ရန္သူဗမာထြက္လားၿပီးေက ရခိုင္ျပည္ကို
ရခိုင္အႀကီးအကဲ(မင္းသား)မ်ားလက္
သို႔ ျပန္အပ္ရန္။
(၅) စစ္ၿပီးလားပါက စစ္အတြင္း အသံုးစရိတ္(၂)ဆကို ရခိုင္ရုိ.က အဂၤလိပ္ရုိ.အားပီးရန္။
(၆)အဂၤလိပ္ရုိ.ေရ ရခိုင္ျပည္သူရုိ.တိအား မရက္စက္မေစာ္ကားရန္နာင္.
စာခ်ဳပ္ပါ ကတိ တိအား တည္ရန္။
(၇) စစ္ၿပီးေက အဂၤလိပ္အစိုးရေရ ရခိုင္ျပည္မွ လံုး၀ဥႆံု ထြက္ခြါလားရန္။
(၈) စစ္တိုက္ေက ရခို္င္ရုိ.က ရိေဆာင္လမ္းျပခ်ီတက္ရန္။
(၉) ကုန္းတပ္ရီတပ္ရုိ.၌ ႏွစ္ဦးႏွစ္ဖက္ တာ၀န္ယူရန္၊ တူညီမွ်တအားသြန္ခြန္စိုက္ ရြပ္ရြပ္ခၽြန္ခၽြန္ တိုက္ထုတ္ရန္။
(၁၀) စစ္အတြင္းရိကၡာကို ရခိုင္ရုိ.ဘက္က လံုး၀တာ၀န္ယူရန္ တို႔ျဖစ္ပါေရ။ေဒပုိင္ စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆိုၿပီးေက ရခိုင္နာင္.အဂၤလိပ္ရုိ.က ပူးတြဲတပ္ျဖင့္ ၁၈၂၄ ခု မတ္လတြင္ စတင္ခပါေရ။ ယင္းေနာက္ပိုင္မွာ ရခိုင္ကို စိုးမိုးေနေရ ဗမာရုိ.လည္း ရခိုင္ျပည္မွ ဆုတ္ခြါလားခရပါေရ။ေနာက္ပုိင္းတြင္ ရႏာၱပုိစာခ်ဳပ္ျဖင္. ေျပျငိမ္းလုိက္ရပါေရ။အဂၤလိပ္နန္.ရခုိင္ ပူးေပါင္းလုိ. ဗမာကို တုိက္ထုတ္ႏိုင္စီေကေလ. အဂၤလိပ္က ရခုိင္ကုိ ပီးထားေရ စာခ်ဳပ္အတုိင္း ရခုိင္ေဂါင္းေဆာင္မ်ားလက္သုိ. ရခုိင္ျပည္ကို ျပန္မအပ္ပဲ လက္ေအာက္ခံအျဖစ္ သိမ္းပုိက္ထားေရ။ရခုိင္ေဂါင္းေဆာင္တိကိုလည္း ဖမ္းဆီးပနာ
ေထာင္ခ်လုိက္ကတ္ေတ။မင္းသားၾကီးရြီဘန္းနာင္. အျခားေဂါင္းေဆာင္မ်ားလည္း ေထာင္ေထ.မွာပင္ သီဆုးံလားခကတ္ေတ။မင္းသားၾကီးရြီဘန္းအရိုးဂူကိုလည္း ေပါက္ေတာျမိဳ.နယ္ ၀ျဖီးခ်ပ္ေတာင္ထက္တြင္ ျမဳပ္ႏွံထားေရလုိ. သမုိင္းအရ သိရွိရပါေရ။မင္းသားၾကီးရြီဘန္း မသီခင္အေတာအတြင္းမွာ သူဧးသြီးျဖင္. ရီးခေရ သီတန္းစာလည္း ထားခပါသိမ္.ေရ။မင္းသားအမွန္၊ ငါလွ်င္ၾကံကႏိုင္ငံရပ္စည္၊ တိုင္းျပည္အတြက္ကိုယ့္အသက္ကို၊ ရက္ရက္စြန္႔ခြာကုလားရြာ၌၊
ခႏၶာ႐ုပ္ေဟာင္းဘ၀ေျပာင္းလိမ့္ ---။ ျဖစ္ေၾကာင္းသံသရာ၊ သတၱ၀ါ႐ို႕မွန္စြာမခၽြတ္၊ သူမသတ္လည္းမလြတ္တခါ၊ သီအံ့ရာတည္း။
ကမၻာတာရွည္၊ သူ႐ို႕သည္လည္းအတည္မစိုး၊ ငါၿမီတိုးေသာ္အ႐ိုးတခါ၊ တြန္လိမ့္ရာ၏။ေနာင္လာေနာက္လူ၊ ရခိုင္သူ႐ို႕အယူမေစာင္း၊ငါ့လမ္းေၾကာင္းကိုေကာင္းေကာင္းလိုက္နာ၊ တိုင္းဓညာကိုတခါမုကၡ်၊ငါ႐ို႕ရအံ့။လံု႕လရွိခံ၊ လိုလွ်င္ၾကံကနိဗၺာန္မခၽြတ္၊
လက္၀ါးခတ္သည္စဲြမွတ္ဤစာသီတမ္းတည္း ျဖစ္ပါေရ။ရခုိင္ေျပကုိ အဂၤလိပ္ကႏွစ္ေပါင္း ၁၀၃ နွစ္အုပ္ခ်ဳပ္ေတ။ဂ်ပန္က ၃ႏွစ္။၁၈၈၅ ခုနွုိက္တြင္အဂၤလိပ္ရုိ.ေရ ဗမာေျပကို သိမ္းယူေရ။ဗမာရုိဧး ၀ဋ္ၾကြီး တစ္ပတ္ျပန္လည္လာေရလုိ. ေျပာရပါဖုိ.။ရခုိင္ရုိ.ေရလည္း ေနာက္ထပ္တစ္ဖန္အဂၤလိပ္တိကုိ ေတာ္လွန္ျပန္ပါေရ။အဂၤလိပ္လက္ထက္ ျဗိတိသွ်အစုိးရကနယ္နိမိတ္သတ္မွတ္လုိ. အုပ္ခ်ဳပ္ရီးအတြက္ ရခုိင္ေျပေရလည္း ျဗိတိသွ်ဗားမားနန္. ျဗိတိသွ် အိႏၵိယလုိ. ခဲြပနာ အုပ္ခ်ဳပ္ေစာ္မွာ ရခုိ္င္ေျပ
အစိတ္စိတ္အခဲြခံရေရ။ဘဂၤါဆယ္.ႏွစ္ျမိဳ.မွာအပါအ၀င္ျဖစ္ေတေမာက္သူဇာ၊ဒကၠာ၊ဂန္ဒီလာ၊သီလတ္၊ပဋိကၠရာ၊ဂဂၤါသာရ၊စစ္တေကာင္း၊ပလႅင္၊ကံသာ၊တိလိဂါ၊ဘရီဆာရ္၊ေရာင္ပုန္၊အစဟိန္.ေရ နယ္ျမီတိလည္း အပါအ၀င္ သက္ေထာင္၊ဖလံေထာင္၊ျမဳံေထာင္ အစဟိန္.ေရနယ္ေျမတိကုိလည္း အုပ္ခ်ဳပ္သူ အဂၤလိပ္တိက ျဗိတိသွ်-အိႏိၵယအုပ္ခ်ဳပ္ရီးလုပ္ေတ အခ်ိ္န္မွာ ပါလားခေရ။အဂု လက္ဟိန္. နာေမပုိင္ရာ ျဖစ္ေတရခုိင္ေျပေရလည္း ဗားမား-ျဗိတိသွ်အုပ္ခ်ဳပ္ရီး လုပ္ေစာ္မွာပါလားဘာေရ။အရွိဘက္ဆိုေစာ္ ေမာ္တင္စြန္း(ဟုိင္းကြ်န္းၾကီး)
အေနာက္ဘက္ဆိုေက ဘင္ဂၤါဆယ္ႏွစ္ျမိဳ.ထိ ပိုင္ေရ ရခုိင္တိနယ္ျမီတိ ရင္ကို အျခမ္းျခမ္း
ခြပ္ခံရေရပုိင္ ဟုိဘက္ကုိ တစ္ဖဲ၊ ေဒဘက္ကို တစ္ဖဲနန္. တစ္ခုေလ.သင္.
မက်န္လုိက္ မပုိင္ဆုိင္လုိက္ရေရ အျခီအနိန္မ်ိဳးတိမွာ ျဖစ္လားပါေရ။၁၉၄၂
ႏွစ္တြင္ ဗမာေျပ ဂ်ပန္လက္ေအာက္သုိ. က်ေရာက္ပါေရ။ရခုိင္တြင္လည္း ဂ်ပန္ကို ေတာ္လွန္ခကတ္ပါေရ။ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ဂ်ပန္ကို ရခုိင္က အရင္ဆုးံေတာ္လွန္ခကတ္ေရလုိ.သိရပါေရ။ဥဴးဘေစာ၊ဥဴးသာထြန္းေအာင္၊ဗုိလ္ၾကီးၾကာလွေအာင္၊ဘုံေပါ
က္သာေက်ာ္ အစဟိန္.ေရ ရခုိင္ေဂါင္းေဆာင္တိကလည္း ေတာ္လွန္ခကတ္ပါေရ။အဂၤလိပ္နန္.
ဂ်ပန္တိကိုလည္း ရခုိင္တိကို ကိုယ္ရုိ.ပုိင္ဆုိင္ေရ နယ္ျမီတိကုိ ျပန္လုိခ်င္ေရ အသိစိတ္ဓာတ္ျဖင္. မ်ိဳးခ်ိဳက္စိတ္ကို အျခီခံပနာ ေတာ္လွန္ခကတ္ပါေရ။၁၉၄၈ ခုႏွုိက္ ဇန္န၀ါရီလ (၄)ရက္နိန္.တြင္ ဗမာေျပ လြတ္လပ္ရီး ရလာပါေရ။ဗမာေျပလြတ္လြတ္လပ္ရီးမရခင္ ေနာက္ပုိင္းကို ၾကည္.လုိက္ေက ရခုိ္င္ႏုိင္ငံရီးေလာကကို ရခုိင္သားရုိ.က ေထ.ေထ.၀င္၀င္ မလုပ္ခေစာ္တိကို တြိ.ရပါေရ။၁၉၀၆ခုႏွိုက္မွာ (YMBA)ကို ရန္ကုန္မွာ ေဖြ.ေစး လုိက္ေတ။ယင္းအေဖြ.အေစးမွာ ရန္ကုန္ေရာက္ ရခိုင္ပုိင္ညာတတ္တိ
ပါ၀င္ကတ္ျပီးေက ေဂါင္းေဆာင္တိျဖစ္ေတဥဴးေမေအာင္၊ေဒၚတာစံရြီေအာင္၊ဆာရ္ေပၚထြန္း၊ဥဴးစိန္လွေအာင္ ရုိ.စေရရခုိင္တိ ပါ၀င္ခကတ္ေတ။၁၉၁၉ ခုေလာက္မွာ အသွ်င္ဥဴးဥတၱမေထရ္ေရ ကမာၻအရပ္ရပ္ကုိ လွည္.ေလျပီးေက ရန္ကုန္ကုိ ေရာက္လာေရ။အမ်ိဳးသားရီးတရားတိကုိ ရဲရဲေတာက္ ေဟာၾကားလာပါေရ။ဆရာေတာ္ဧး ေဟာေျပာစည္းရုးံမွုျဖင္. ျပည္သူလူထုနာင္. ရခုိင္ေတာ္မွာ တစ္သားတည္းျဖစ္နိန္ပါေရ။ဆရာေတာ္ဧၚ လွုပ္ရွားမွုတုိင္းေရ ျပည္သူလူထုဧး အင္အားျဖစ္ေပၚစီခ်င္ပါေရ။ဆရာေတာ္ဧး ေဟာေျပာမွုေၾကာင္. ၁၉၂၂ ခုႏွုိက္တြင္ပထမအၾကိမ္အျဖစ္ မအူပင္ေထာင္တြင္ တစ္ႏွစ္၊၁၉၂၄ ခုႏွုိက္တြင္ ရန္ကုန္ခရုိင္
တရားသူၾကီး ဆစ္ဆလာက ပုဒ္မ ၁၂၄(က)ျဖင္. ေထာင္ ၃ႏွုိက္ အျပစ္ပီးပါေရ။ေဒအခ်ိန္ ေဒကာလမွာ အဂၤလိပ္စစ္ဗုိက္ကိုေတာင္ ေမာ္မၾကည္.၀ံ.ေရ အခ်ိန္ကာလမွာ ဆရာေတာ္ ဥဴးဥတၱမက ဂရက္ေဒါက္ Get Out မင္း ျမန္မာျပည္က ထြက္လားလုိ. စာရီးသား ပီးပုိ.ျခင္းေရ ျမန္မာျပည္သူရုိ.အဖုိ. ၾကက္သီးမိြီးညွင္း ထစီပါေရ။မ်ိဳးခ်စ္စိတ္ဓာတ္တိကုိ ျပန္လည္ ရွင္သန္စီပါေရ။ပထမဥဴးဆုးံ ျမန္မာႏုိင္ငံမွာ ႏုိင္ငံရီး အသိစိတ္ မ်ိဳးစိကို ခ်ပီးခ်ေရ လမ္းျပပုဂၢိဳလ္ ျဖစ္ပါေရ။ေဒနိန္ရာမွာ တစ္ခုေလာက္
လုိအပ္ေတပုိင္ ထင္ပါေရေထာ။ဆရာေတာ္ ဥဴးဥတၱမရာ အဂၤလိပ္ဘုရင္ခံခ်ဳပ္ကိုဂရက္ေဒါက္ Get Out မင္းရခုိင္ေျပက ထြက္လားလုိ.ရာ ေျပာခေက ဇာေလာက္ ေကာင္းလုိက္ပါဖုိ.ေလးလုိ.။ဆရာေတာ္ဧး ျပည္သူလူထုတိအေပၚ တစ္သားတည္း ထားပနာ ရခုိင္၊ဗမာမခဲြျခားပဲ ျမန္မာျပည္တစ္ျပည္နယ္လုးံ လြတ္ေျမာက္ေအာင္ ၾကိဳးပမ္းခ ေဟာေျပာခ်က္တိေစာ္ အဂုအခ်ိန္ ရခုိင္အာဇာနီ ျဖစ္ေတ ဆရာေတာ္ဦးဥတၱမေရ ရခုိင္ရုိ.ဘ၀ အဂၤလိပ္ ဂ်ပန္ထက္ အဆေပါင္း ေျမာက္ျမားေစာ္ ဆုိးေရလူစိတ္ မဟိန္.ေရ လူမဆန္ေရ ဗမာကုိလုိနီေအာက္မွာ ဗမာနယ္ခ်ဲတိေအာက္မွာ က်ေရာက္နိန္ခေစာ္ကို သိမွ သိပါလီပါဖုိ.လား။ေဒပုိင္ ျဖစ္ပ်က္နိန္ေရ အျဖစ္ပ်က္မ်ိဳး ရခုိင္ရုိ.ဘ၀ အဘက္ဘက္က နိမ္.က် ႏွိပ္ကြပ္ ခံနိန္ရေစာ္ကို ဆရာေတာ္လည္း အလုိဟိန္.လီပါဖုိ.မဟုတ္လုိ. ထင္မိပါေရ။ဆရာေတာ္ ဥဴးဥတၱမေရ၁၂၄၁ ခုႏွုိက္ ျပာသုိလျပည္.ေက်ာ္ (၁)ရက္ တနလၤာနိန္.မွာ အဖဦးျမ၊အမိ
မိေအာင္ေက်ာ္သူက မြီးဖြားလာပါေရ။ေငမည္မွာ ေပၚထြန္းေအာင္ ျဖစ္ပါေရ။ဆရာေတာ္ဥဴးဥတၱမေရ ၁၉၁၇ ခုႏွုိက္မွ ၁၉၃၇ ခုႏွုိက္ထိ နွစ္ေပါင္း ၂၀အတြင္း အမ်ိဳးသားရီး တရားေဟာေရနိန္ရာမွာ ကေကာင္း ထင္ရွားပနာ တစ္ေခတ္မွာ တစ္ေယာက္
တစ္ေခတ္မွာ တစ္ေယာက္ ေဒပုိင္ အာဇာနည္ ပုဂၢိဳလ္မ်ိဳး မေပၚထြန္းႏုိင္မေပၚႏုိင္လုိ.လည္း ေျပာလုိ.ရပါေရ။ဆရာေတာ္ေရ ၁၉၃၉ ခုႏွုိက္ စက္တင္ဘာလ(၆)ရက္နိန္.တြင္ ဆီးခ်ိဳေရာဂါျဖင္. ရန္ကုန္ဆီးရုံၾကီးတြင္ ပ်ံလြန္ေတာ္ မွုခပါေရ။ ၁၉၂၀ (YMBA) မွ( GCBA) ျမန္မာအသင္းခ်ဳပ္ၾကီးအျဖိဳက္ ေျပာင္းလဲထူေထာင္ခကတ္ေစာ္တိမွာေလး ရခုိင္ပုိင္ညာတတ္တိ အမ်ားအျပားပါ၀င္ခကတ္ပါေရ။၁၉၃၃ ခုေလာက္မွာ ေပၚေပၚက္လာေရ ဒုိ.ဗမာအစည္းအရုးံေထ.မွာလည္း ရခုိင္ပုိင္ညာတိ ပါ၀င္ခကတ္ပါေရ။ရခုိင္ပုိင္ညာတတ္တိျဖစ္ေတဥဴးေမေအာင္၊ဆာရ္ေပၚထြန္း၊ဆာရ္ထြန္းေအာင္ေက်ာ္၊ေဒါက္တာစံရြီေအာင္၊ဥဴးစိန္လွေအာင္၊ဥဴးစိန္ထြန္းေအာင္
စေရ လူတိ အပါအ၀င္ ရခုိ္င္ရခုိင္ပုိင္ညာတတ္တိလည္း ပါ၀င္ခကတ္ဘာေရ။ရခုိင္အစစ္ျဖစ္
ယင္းသားနန္. ဒုိ.ဗမာအစည္းအရုးံတိမွာ လားပနာ၀င္ေရာက္လွုပ္ယွားကတ္ေစာ္ေရ ကုိယ္ထမင္း ကိုယ္စားပနာ ရန္သူဗမာကို လားကူညီပီးေစာ္နန္. တူပါေရ။ဒုိ.ဗမာအစည္းအရုးံက ေပၚေပါက္လာေရ ဗမာေျပသည္ဒုိ.ေျပ၊ဗမာစကားသည္ ဒုိ.စကား၊ဗမာစာသည္ ဒုိ.စာ၊ ဒုိ.ေျပကို ခ်ိဳက္ပါ၊ဒုိ.စာကုိ ခ်ိီးျမွင္.ပါ၊ ဒုိ.စကားကို ေလးစားပါ ဆုိေရ ၾကြီးေၾကာ္သံတိ
ထြက္ေပၚလာပါေရ။ေဒစကားလုးံ ေဆာက္ပုဒ္တိေစာ္ ရခုိင္လူမ်ိဳးတိၾကားေထ.ကိုစိမ္.၀င္လာပနာ ရခုိ္င္မွုကနိန္ ဗမာမွုျဖစ္ေအာင္ရခုိ္င္ကနိန္ဗမာျဖစ္ေအာင္သြတ္သြင္းျခင္း တနည္းအားျဖင္. ရခုိင္ေျပကို ဗမာေျပဧး အစိတ္အပုိ္င္းတစ္ခုအျဖစ္ ဖန္တီးျခင္းတိပင္ ျဖစ္ပါေရ။ဒုိ.ဗမာအစည္းအရုးံမွာ ၀င္ေရာက္ လွုပ္ယွား ပူးေပါင္းခကတ္ေတ ရခုိင္သားအခ်ိဳ.ဧးမ်ိဳးခ်ိဳက္စိတ္ဓာတ္တိကို အံ.ခ်ေလာက္ပါေရ။ဗမာလူမ်ိဳးတိက
ဗမာေျပလြတ္ေျမာက္ဖုိ.အတြက္ လွုပ္ရွားခကတ္ျပီးေက ရခုိင္လူမ်ိဳးတိက ရခုိင္ေျပအတြက္ မလွုပ္ရွားခကတ္ေစာ္တိကို တြိ.ရ ဖတ္ရပါေရ။ေမာင္ေအာင္ဆန္းဖဲြ.စည္းခေရ (B.I.A)ဗမာကာကြယ္ရီးတပ္မေတာ္မွာလည္းရခုိ္င္သားတိ ပါ၀င္ခကတ္ဘာေရ။၁၉၄၅ ခု ဇန္န၀ါရီ ၁ရက္နိန္.မွာ မ်ိဳးခ်စ္ဗမာ.တပ္ေတာ္ ရခုိင္တုိင္း(Patriot Buremese Force ) PBF(Arakan Division)
ကိုေဖြ.ေစးလုိက္ကတ္ပါေရ။ယင္းအဖဲြ.မွာဥဴးၾကာနီေအာင္၊ဥဴးၾကာလွေအာင္၊ဗုိလ္စံလွ၊ဗုိလ္ေစာထြန္းေအာင္၊ဗုိလ္ေမာင္ေစာဥဴး၊ဗုိလ္စံသာေက်ာ္ ရုိ. စေရ လူတိ ပါ၀င္ပနာ ဥဴးေဆာင္ဥဴးရြက္လုပ္ခကတ္ပါေရ။တစ္ေခါက္ေသွ် ၾကည္.ပါ။မ်ိဳးခ်စ္ဗမာတပ္မေတာ္ရခုိင္တုိင္းလတ္။ရခုိင္သား အမ်ားအျပား ပါ၀င္ပနာ ဖဲြ.စည္းထားေရ တပ္မေတာ္တစ္ခုကုိ မ်ိဳးခ်စ္ ဗမာ.တပ္မေတာ္လုိ. သုးံျခင္းေရ က်ေနာ္ အျမင္အရ
ကေကာင္း အဆုိးစီပါေရ။၁၉၄၂ ခုနွိုက္ ဂ်ဴလုိင္လေလာက္မွာ ဗုိလ္ရန္ေအာင္ ေဂါင္းေဆာင္ေရ တပ္ရင္း ရခုိင္နာင္.ကုလား အစိကရုန္းကုိ ဖန္တီးခလုိ.ဘူးသီးေတာင္ဆိပ္ကမ္းက ကိုက္၅၀ အကြာေလာက္မွာ သေဘာၤျမဳပ္လုိ. လူသုးံရာေက်ာ္ သီဆုးံခေရ။ယင္းမွတဖန္ ေအာင္သားစုိက္ဗုိလ္တိသတ္လုိ. ရခုိင္သား အမ်ားအျပားသီဆုးံခရပါေရ။ေဒပိုင္အစုိင္အဆက္ ေအာက္သား ဗမာသတ္လုိ.ရခုိင္သားအေလာင္းေပါင္းလည္း အထပ္ထပ္ ပံုပနာ လူမ်ိဳးၾကီးျဖစ္ေတ
ရခုိ္င္လူမ်ိဳးလည္း ဗမာသတ္လို.လူမ်ဳိးျပဳန္းတုန္းနီးပါး ျဖစ္လားပနာ လူမ်ိဳးစုေသွ် လူနည္းစုဘ၀အျဖစ္သုိ. ေရာက္လားခပါေရ။အက်ိဳးဆက္ကိုဆန္းစစ္ၾကည္.လုိက္ေက ရခုိင္အရီးကုိ ရခုိင္တိက လုပ္ေဆာင္ျခင္း မဟိန္.ပဲ လူမ်ိဳးမတူ စရုိက္မတူေရ ဗမာလူမ်ိဳးတိနာင္. ပူးေပါင္းပနာ လုပ္လုိ.တနည္းအားျဖင္. ဗမာ.လက္ေအာက္ကုိ ေရာက္လားျခင္းပင္ ျဖစ္ပါေရ။ဗမာကဗမာအေရးကို လုပ္ကတ္ျပီးေက ရခုိင္က ရခုိင္ေျပအတြက္ ရခုိင္ႏုိင္ငံေတာ္အတြက္
မလုပ္ေဆာင္ပဲ ဗမာနာင္.ပူးေပါင္းပနာ ဗမာအေရးကို လားလုပ္ကတ္ေတ။ရခုိင္ရုိးမနန္.ပဲခူးရိုးမ မတူေရပုိင္ ကုလားတန္.ျမစ္ နန္. ဧရာ၀တီျမစ္လည္း မတူပါ။ဂစာၦပနဒီ ေခၚကုလားတန္.ျမစ္ေရ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္အတြင္းသုိ. စီး၀င္ပနာ ဧရာ၀တီျမစ္ကကပၸလီပင္လယ္ေအာ္ေထ.သုိ. စီး၀င္ဘာေရ။ေယဇူးနန္. ဗနန္.ရေကာက္ မတူေရပုိင္ရခုိင္နာင္.ဗမာ ရီလည္းမတူ ျမီလည္း မတူပါ။ေကာက္က်စ္စုိင္းလဲေရ ဗမာ.စိတ္ထားနန္. ကေကာင္းရုိးသားေရ ရခုိ္င္စိတ္ထားတိ ႏွုိင္းယွဥ္လုိ.
ေပါင္းစပ္လုိ.မရေအာင္ ကဲြျပားျခားနားပါေရ။ဘာသာက်င္.၀တ္ကိုအေၾကာင္းျပဳလုိ. ဗုဒၶဘာသာကုိ ကုိးကြယ္ေရ လူမ်ိဳးတုိင္း ဘာသာ၀င္တိုင္းမလုပ္ထုိက္ေတ မလုပ္အပ္ေရ လုပ္ရပ္တိကုိ ဗမာက လုပ္ေဆာင္နိန္တုန္း လုပ္ေဆာင္ခပါေရ။ခ်ခ်င္းေသွ် ေျပာရဖုိ.ဆုိေက ဗုဒၶဘာသာကို အရီျခဳံထားေရ လူမ်ိဳးတစ္မ်ိဳးရာ ျဖစ္ပါေရ။ဗမာလြတ္လပ္ရီးမရခင္ ဗမာလူမ်ိဳးရုိ.ေဂါင္းေဆာင္ျဖစ္ေတ ေအာင္ဆန္းေရ ဆရာေတာ္ ဥဴးစိန္ဒါ က်င္းပေရ ၾကာအင္းေတာင္
ညီလာခံကို တက္လာပါေရ။အလံတီပါတီမွ ဥဴးေအာင္သန္းက ေမာင္ေအာင္ဆန္းကိုလူသတ္မွုျဖင္. တရားစဲြပါေရ။စစ္ေတြ ၾကက္ကုိင္းတန္တြင္ရခုိင္တစ္က်ပ္၊ဗမာတစ္က်ပ္၊သွ်မ္းတစ္က်ပ္ တရားကို ေဟာပါေရ။စည္းရုးံလုိ.
မရခါ ျမီြပြီးနာင္.ရခိုင္ကို တြိ.ေက ရခုိင္ကုိ အရင္သတ္ရေမလုိ.ျမန္မာေျပကို ေရာက္ေစာ္နန္. ၀ါဒျဖန္.ပါေရ။ဗမာလူမ်ိဳးရုိ.မွာ စိတ္ေနသေဘာထား ကေကာင္းျမင္.ျမတ္ပါေရလုိ. ေျပာနိန္ကတ္ေတ
ေမာင္ေအာင္ဆန္းေတာင္မွာ ေဒပုိင္ စိတ္ယုတ္သေဘာထားနာင္.ရခုိင္တစ္မ်ဳိးသားလုးံကို အနာဂတ္သမုိင္းထိတုိင္ေအာင္ပါလားေအာင္ ေျပာခေစာ္ေရ ကေကာင္း စိတ္သေဘာထား ေသးသိမ္ပနာ လူမ်ိဳးတစ္မ်ိဳးကိုတုိက္ရုိက္ေစာ္ကားပစ္လုိက္ျခင္း ျဖစ္ပါေရ။ေအပုိင္စိတ္ထား ဟိ္န္.ေရဗမာလူမ်ိဳးတိကုိလည္း ေနာက္ထပ္တစ္ၾကိမ္ ရခုိင္သားတိဗမာ.ေနာက္ျမီးဆဲြဘ၀နန္. ေနာက္လုိက္လုပ္ပနာ လုပ္နိန္ကတ္ဖုိ.ဆုိေက ရခုိင္ရုိ.ဘ၀ တစ္ခါေလ.သင္. ဗမာကြ်န္ဘ၀ ဗမာ.လက္ေအာက္က လြတ္ေျမာက္လီပါဖုိ.မဟုတ္ပါဗ်ာယ္။သခင္စုိး၊သခင္သန္းထြန္းသခင္အမည္ခံတိနန္.ကြန္ျမဳနစ္အဖဲြ.တိကလည္း ရခုိင္ဆရာေတာ္အသွ်င္ပညာသီဟကုိ ဗမာျပည္လြတ္လပ္ရီးရေက ရခုိင္ကိုလည္း လြတ္လပ္ရီးပီးဖုိ. ဗမာတိသိမ္းပုိက္ယူလားခေရ မႏာၱေလးက မဟာျမတ္မုနိဘုရားကုိလည္း ျပန္ပီးဖုိ.လုိ.လိမ္ပါေရ။ရုိးသားေရ ရခုိင္ေဂါင္းေဆာင္တိက ျမန္မာ.မ်က္လွည္.ကိုယုံၾကည္ခလုိ.ဆယ္ပါးေမွာက္ရပါေရ။ျမန္မာလြတ္လပ္ရီးရလာခါ
ျမန္မာ(ဗမာ)လြတ္လပ္ရီး ျဖစ္လာပါေရ။တနည္းေျပာရေက ရခုိ္င္ရုိ.ေရ ျမန္မာတိလက္ေအာက္ ေနာက္ထပ္တစ္ၾကိမ္ ကြ်န္ဇတ္သြင္းခံလုိက္ရျပန္ပါေရ။ျမန္မာေျပ လြတ္လပ္ရီးရျပီး လြတ္လပ္ေတ ျမန္မာေျပတြင္ ပါလီမန္ဒီမုိကေရစီစနစ္ကုိ က်င္.သုးံပါေရဟု
ဆုိပါေရ။ပါလီမန္တြင္ ရခုိင္သားရုိ. လြတ္လပ္ေစာ္ ေျပာဆုိခြင္.တင္ျပခြင္.ကား ရေရ။ေယေကေလ. လြတ္လပ္ေစာ္ လုပ္ပုိင္ခြင္.က မရ။အခြင္.အာဏာမဟိန္.။၁၉၅၂ ခုႏွုိက္တြင္ ေတာပန္းကင္း အခစား၊ေက်ာက္ေတာ္ မက်ဥ္းကုန္း၊မာန္ေအာင္နယ္ စေရ ရြာတိကုိ ရြာလုးံကြ်တ္သတ္ျဖတ္လုိ. ဥဴးႏုက ရခုိင္သားရုိ.ကုိ ဒီမုိကေရစီနန္. မိတ္ဆက္ပီးပါေရ၊ဥဴးႏုဧး ဒီမုိကေရစီေရ
ရခုိင္ျပည္သူရုိ.အဖုိ. ဆုပ္လည္းစူး၊စားလည္းစူး ခါးသီးရင္နာစရာ ေကာင္းလွပါေရ။ေျမာက္ဥဴးျမိဳ. နန္းရာကုန္းထက္မွာ ရခုိင္မ်ိဳးခ်စ္ ထြန္းလွေအာင္ကို ဗမာစစ္တပ္က က်ုားထုိးသတ္ပစ္ ခပါေရ။ရခုိင္ႏုိင္ငံနာင္. ရခုိင္လူမ်ိဳး ဂ်ပန္ထက္ အဆေပါင္းမ်ားစြာဆုိးေရ ဗမာလက္ေအာက္သုိ.တဖန္က်ေရာက္ခပါေရ။ဒုတိယပၸိ ဗမာ.လက္ေအာက္ ေရာက္ျခင္းျဖစ္ပါေရ။၁၉၅၈
ခုႏွုိက္တြင္ ဖဆပလ ႏွစ္ျခမ္းကဲြပါေရ။ဥဴးႏုေခါင္းေဆာင္ေရ တည္ျမဲဖဆပလနန္.ဘေဆြ ဥဴးေဆာင္ေရ သန္.ရွင္းဖဆပလ ျဖစ္ပါေရ။ဥဴးႏုေခါင္းေဆာင္ေရ ဖဆပလ ပါတီက သူ.ပါတီကို မဲပီးေက ရခုိင္ျပည္နယ္ပီးေမလုိ. လိမ္ပါေရ။ဖဆပလ ဘေဆြက ျပည္နယ္ေတာ. မပီးႏုိင္။က်န္ေရဟာ ပီးေမလုိ. ေျပာပါေရ။ရခုိင္ရုိ.ေရ ျပည္နယ္အဆင္.ကိုပင္ လက္ျဖန္.ေတာင္းရေရ သူေတာင္းစားအျဖစ္ကုိ က်ေရာက္ခပါေရ။ျပည္နယ္လိုခ်င္ေရ ရခုိင္ရုိ.မွာ မ်က္စိမွိတ္လို. ရတည
မဲအပါအ၀င္ အမတ္နိန္ရာ ၉၃စလုးံကို ဥဴးႏု ပါတီကိုပုံေအာင္လုိက္ပါေရ။၁၉၆၀ျပည္. ေဖေဖာ္၀ါရီလ ရြီးေကာက္ပဲြမွာ ဥဴးႏုပါတီ အႏုိင္ရပါေရ။ရခုိင္ရုိ.မွာ အရွက္လည္းရ ၀မ္းလည္း ၾကီးရေရကိန္းဆိုက္ပါေရ။ရခုိင္က ျပည္နယ္ေတာင္း သွ်မ္းက ဖယ္ဒရယ္မွု တင္လာေရအခါ ဦးႏုေရ ဆက္မလိမ္ႏုိင္ပဲ ေန၀င္းကို အာဏာလဲြလုိက္ပါေရ။၁၉၈၈ အရီးအခင္းျဖစ္လုိ. ဗမာတစ္ျပည္လုးံက်က်ပ္ရုိက္ေတအခါ ရခုိင္ေျပကိုလည္း ကူးစက္လာပါေရ။၁၉၉၀ ခုႏွုိက္ ရြီးေကာက္ပဲြ ရခုိင္ပါတီ ALDက အမတ္ ၁၁နိန္ရာရပါေရ။အဖုိးသွ်င္ ဆရာၾကီး ဥဴးဥဴးသာထြန္း ေထာင္ေထ.မွာ အစာအဆိတ္ခတ္လုိ. အသတ္ခံရပါေရ။ဆရာၾကီး ဥဴးဥဴးသာထြန္းေရ ရခုိင္ျပည္နယ္ ေျမာက္ဥဴးျမိဳ.နယ္ ေညာင္ပင္ဇ်ီး အရြာ အနား အဖ ဥဴးေကာင္းစံရြီ၊အမိ ေဒၚေအာင္ၾကြဇံ ရုိ.မွ ၁၉၁၇ ႏုိ၀င္ဘာလ ၂၃ ရက္ ေသာၾကာနိန္.တြင္မြီးဖြားခပါေရ။အေသွ်ခကပင္ အဘုိးျဖစ္ေတ ဥဴးသာထြန္းေအာင္ က ရခုိင္ရာဇ၀င္၊ေဆးက်မ္း၊နကၡတ္က်မ္း၊ပူရာဏ္က်မ္းတိအားႏွုတ္တုိက္ အာဂုံသင္ၾကားပီးခပါေရ။န၀မတန္းတြင္ ပုိင္ညာသင္ၾကားနိန္စုိင္ အဖကြယ္လြန္လားေရ အတြက္ေၾကာင္.ေက်ာင္းထြက္လုိက္ရပနာ ရဟန္း ပုဂၢိဳလ္ရုိ.ထံပါးမွာ သကၠဋ ၊ပါဠိ၊သမုိင္း၊အင္း ေဗဒင္နာင္.
အျခားေလာကီပညာရပ္မ်ားကုိ သင္ၾကားခပါေရ။၁၉၅၀ ခုႏွုိက္မွ ၁၉၅၅ခုႏွုိက္ထိ မွုလတန္းေက်ာင္းဆရာ အျဖစ္ ၀င္ေရာက္လုပ္ကုိင္ခပနာ ၁၉၅၅ ခုႏွိုက္မွ ၁၉၇၇ ခုႏွုိက္ထိ ေျမာက္ဥဴးျမိဳ. ရွီးေဟာင္းသုေတသန ဌါနခြဲမွာရခုိင္ ျမန္မာပ႑ိတ္ အျဖစ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခပါေရ။ဆရာၾကီးေရ ရခုိင္ဒီမုိကေရစီအဖဲြ.ခ်ဳပ္ဧး စည္းရုးံရီး ခရီးစဥ္အျဖစ္ အနယ္နယ္ အရပ္ရပ္သုိ. မဲဆြယ္ တရားေဟာနိန္စုိင္ မင္းျပားျမိဳ.နယ္ ျပားေခ်ာင္း မဲဆြယ္ တရားေဟာေျပာတြင္ အဖမ္းခရပနာ ေထာင္သြင္း အက်ဥ္းခ် ခံထားရပါေရ။န၀တ၊နအဖရုိ.ဧး တိုင္းျပည္အေပၚ မတရားေစာ္ကား နိန္မွုမ်ားတိကို ဆရာၾကီးက အခ်က္က်က် ၀ီဖန္ေဟာေျပာမွုတိေၾကာင္. ဆရာၾကီးကို အျငဳိးထားကာ မတရားဖမ္းဆီးပနာ ေထာင္ဒဏ္သုးံႏွစ္ အျပစ္ပီးကာ စစ္ေတြ ေထာင္မွာ အက်ဥ္းခ်ထားခပါေရ။ေထာင္က်အျပီး ၅လအၾကာ ၁၉၉၀ ၾသဂုဏ္လ ၁၄ ရက္နိန္.တြင္ ကြယ္လြန္လားခရပါေရ။မ်ားမၾကာ ရခုိင္ပါတီ အျဖဳိခံရပါေရ။ရခုိင္ေခါင္းေဆာင္တိကိုလည္း ဖမ္းဆီးေထာင္ခ်ပါေရ။NLD ပါတီက မဲဆြယ္ တရားေဟာနိန္ခ်ိန္မွာ ရခုိ္င္သားရုိ.မွာေယာင္လုိ.ပင္ ဟခြင္. ေျပာခြင္.မရခကတ္ပါ။ေျပာဆုိမိေကပင္ မ်က္ကန္းမ်ိဳးခ်စ္ အျမင္က်ဥ္းေရလို. တံဆိတ္ အရုိက္ခံရပါေရ။ဗမာနယ္ခ်ဲ.တိကရခိုင္ျပည္ကို မတရား သိမ္းပုိက္ထားေစာ္ကိုေတာင္ အရွက္မရွိ သူေတာ္ေကာင္း ေယာင္ေဆာင္ပနာ အိမ္ရွင္ကို ေမ်ာက္ႏွင္ေစာ္နန္. တူနိန္ပါေရ။ကိုယ္ျပည္ ကိုယ္နုိင္ငံကို ျပန္လုိခ်င္လို. ေတာင္းဆုိေစာ္ကိုအျမင္က်ဥ္းေရလူမ်ိဳးလုိ. သတ္မွတ္ေက ေဒပုိင္ ဗမာနယ္ခ်ဲံတိက ရခုိင္ေျပကုိ မတရား သိမ္းပုိက္ အုပ္ခ်ဳပ္ထားနိန္ေရ လူမ်ိဳးကို ဇာပုိင္ လူမ်ိဳးလုိ.သတ္မွတ္ပါဖုိ.ေလး။ေဒပုိင္မ်ိဳးနန္. ရခုိင္ရုိ.ဘ၀ ဗမာလူမ်ိဳးတိေအာက္ စုန္းစုန္းျမဳပ္ပါေရ။ေန၀င္းလက္ထက္ ရခုိင္သားရုိ.ဘ၀ ဗားပူဟိယင္. ရီဟိယင္.၊ဒုိင္းက်ီဟိန္.ယင္. ဆန္ဟိန္.ယင္. စကားပုံ ခ်က္ခ်င္း ေပ်ာက္ပါေရ။ရခုိ္င္သားရုိ. ထမင္းငတ္လုိ. သီကတ္ရေရ။ရခုိင္ေျပမွာ ဟိန္.ေရဆန္ကို ႏုိင္ငံျခားေငြ ရရွိေရးအတြက္ ရခုိင္အသက္ သီေက သီပတ္စီဘ၀င္ျမင္.ေရ ရခုိ္င္သား ဆုိပနာ ရခုိင္ျပည္က ဆန္တိကို အတင္းအက်ပ္ သိမ္းက်ဴးလုိ. ၁၉၆၇ ၾသဂုတ္ ၁၃ အရီးေတာ္ပုံ
ေပၚေပါက္ခပါေရ။ရခုိင္သားအေလာင္း ခြီးသီ ၀က္သီ သီကတ္ရေရ။မသီသိမ္.ပါသိမ္.
အသက္ဟိန္.ပါသိမ္.ေရ ဆုိေကလည္း အရွင္လလတ္ ျမီျမဳပ္ခံရေရ။ေန၀င္းျပီးလုိ.ေစာေမာင္ တက္လာေရ။ယင္းနည္းလည္းေကာင္း၊ေ
န၀င္းအုပ္ခ်ဳပ္ခေရ ၁၉၆၂ ခုနွစ္မွ ၁၉၈၅ ခုနွစ္အတြင္း ရခိုင္ရုိ.ဘ၀ လက္သီးကုိဆုတ္ အံၾကိတ္ခံရုံမွ်
အျခားမဟိန္.ခ။ေစာေမာင္က တဖန္ စန္းယု။၁၉၈၁ ခုႏွုိက္မွ ၁၉၈၈ အထိိ၊စန္းယုျပီးေက ေမာင္သန္းေရြ တက္လာပါေရ။ခြီးက လူကို တဖန္ အုပ္ခ်ဳပ္ျပန္ပါေရ။ေဒေကာင္လက္ထက္ ဘာသာဆုိေစာ္ မဟိန္. သာသနာဆုိေစာ္ နတၱိ၊သူကုိ အာခံေက အဖရင္းကိုေတာင္ အရွင္မထားေရ လူစားမ်ိဳးရခုိင္သားရုိ.ဘ၀ ကယ္ပါ ယူပါ ျဖီးလြတ္ရာကို ျဗီးဖုိ. ျမီမဟိန္. ရခုိင္ရုိ.ဘ၀ ဇာ၀ဋ္ၾကြီးေၾကာင္.လည္းေတာ. မသိ ဗမာ.လက္ေအာက္ ဒုကၡေပါင္းစုံနန္. က်င္လည္ယင္း အသက္ေပါင္းမ်ားစြာ သီဆုးံခရေရ။ေဒပုိင္ေစာ္တိကို မခံႏုိင္လုိ.ဗုိလ္ရာဇာ၊ဗုိ္လ္ခုိင္မ်ိဳးလင္းရုိ. အစဟိန္.ေရ မ်ိဳးခ်စ္ပုဂၢိဳလ္တိ ေတာ္လွန္ခကတ္ဘာေရ။ေယေကေလ. ထိေရာက္မွု မဟိန္.ခလို.ဆုိခ်င္ပါယင္.။ဗုိလ္ခုိင္ရာဇာက အိႏၵိယ စကား ကုလားကုိ ယုံၾကည္.ခမိလို.အႏၵမာန္ နီကုိဘာကြ်န္းမွာ စစ္ေရးအျခီစုိက္စခန္း တည္ေဆာက္ပီးေမဆုိပနာ လိမ္ညာေခၚယူမွုေၾကာင္. ၁၁၊၂၊၁၉၉၈ ခုႏွုိက္မွာအသတ္ခံလုိက္ရပါေရ။ဗုိလ္ခုိင္မုိးလင္း က်ခါလည္း စစ္ေၾကာင္းနာေမ မုိ္းလင္းရာဇာ စစ္ေၾကာင္းကို ဆင္ႏဲြလုိ. ရခုိင္ျပည္ကို ခ်ီတက္ေရအခ်ိန္မွာဇာမဟုတ္ေတ (လူမ်ဳိးျခား)ခ်င္းအမ်ိဳးသား ၀ီလွ်ံလုိ.အမည္ရေရ
တစ္ေယာက္စကားကို ယုံခမိလို. ၁၉၇၇ ခုႏွုိက္ ဇြန္လ ၄ရက္နိန္.မွာ က်ဆုးံခေရလုိ. သိရပါေရ။မသီဆုးံသင္.ပဲ သီဆုးံရျခင္းကုိယ္က်ိဳးနည္းရျခင္းတိ ျဖစ္ပါေရ။အစုိင္အဆက္ကပင္ ရုိးသားေရ ရခုိင္လူမ်ိဳးရုိ.ဧး ဆုိးက်ိဳးရလဒ္တိပင္ ျဖစ္ပါေရ။အမ်ဳိးကိုခ်စ္ သြီးကို
ခင္းလုိ. အံၾကိတ္ပနာ ၾကိဳးစားခကတ္ေကေလ. လူတစ္သက္သားကုိ အယုံေလြေရ စိတ္တိေၾကာင္. မက်ဆုးံသင္.ပဲ က်ဆုးံရျခင္း ျဖစ္ပါေရ။ေဒပုိင္သင္ခန္းစာတိကို သမုိင္းအဆက္ဆက္ကပင္ အမ်ားၾကီး ဟိန္.ပါေရ။ရခုိင္သားတိ သင္ခန္းစာ မရကတ္ကတ္ပါသိမ္.လား။ကိုယ္လူမ်ိဳးအခ်င္းခ်င္းဆုိေက မယုံ လူမ်ိဳးျခားဆိုေက ယုံေရစိတ္ဓာတ္တိစြာ က်ေနာ္ရုိ.မ်ိဳးဆက္တုိင္ေအာင္ထိကပ္ပါလာဖုိ. မသင္.ပါ။ေဒကနိန္. ရခုိင္ႏုိင္ငံေတာ္ဇာျဖစ္နိန္ပါေရေလး။ဗမာလက္ေအာက္ ေရာက္နိန္ဘာေရ။ဇာျဖစ္လုိ. ေရာက္ရပါေရေလး
ရခုိ္င္သားအခ်င္းခ်င္း မယုံၾကည္ခလုိ. သစၥာေဖာက္ခကတ္လုိ. အသားေထ.ကေလာက္ထြက္ခလုိ. လူမ်ိဳးျခားကို အထင္ၾကီးစိတ္ အားကုိးခ်င္ေရစိတ္၀င္ခကတ္လုိ.ျဖစ္ပါေရ။ယင္းအတြက္လည္း ရခုိင္သားတိ ေဒပုိင္အျဖစ္ဆိုးတိနန္.ေနာင္ေနာက္ မျဖစ္ရေအာင္ ေဒအျဖစ္တိက ကင္း၀ီးေအာင္ ရခုိင္အခ်င္းခ်င္း စည္းလုးံမွုကို ေဖာ္ေဆာင္လုိ. ကန္တစ္ကန္တူးဖုိ.အတြက္ က်င္းတစ္က်င္းကစရေရပုိင္ တစ္ေယာက္ကနိန္ပနာ ႏွစ္ေယာက္ ႏွစ္ေယာက္ကနိန္ပနာ ၁၀ ေယာက္၊၁၀ေယာက္ကနိန္ပနာ တစ္မ်ိဳးသားလုးံ လြတ္ေျမာက္ဖုိ.ကုိ ယုံၾကည္မွုဟိန္.ေစာ္ျဖင္. တနိန္. မုခ် ငါရုိ.ပန္းတုိင္ ေရာက္ရေမ ဆုိေရအသိစိတ္ဓာတ္ျဖင္. ၾကိဳးစား လားကတ္ေက ပန္းတုိင္က လက္တစ္ကမ္းအကြာမွာရာဟိန္.ပါေရ။အမ်ိဳးကုိခ်စ္၊သက္ကုိစြန္.လုိ.၊ေၾကာက္စိတ္မ၀င္၊မြီးကိုလည္းဆပ္၊ေကြ်းကုိလည္းဆပ္၊တန္ဖုိ္းလဲတက္၊အာကာတစ္ခြင္ ၊ငါ.လူေယာက်္ားေပၚေပါက္ခအံ.၊ေပၚေပါက္လာမွု၊ငါနည္းကိုျခင္၊စုိင္းစားဥာဏ္ျဖင္.၊သတိကိုမွု၊ရွီးကုိရွုလို၊မ်ဳိးခ်စ္ရခုိင္၊ျပည္သူရဲေကာင္းရုိ.၊ေပါမ်ားလာေမ၊မလဲြမေသြ၊ငါရုိ.ႏုိင္ငံ ရအံ.လတၱံ၊ငါရုိ.အသက္ ပီးဆပ္ျခင္းဌါ၊မြန္ျမတ္ေပအံ.၊ထုိက္တန္ေပအံ.ဟု ေဒကဗ်ာျဖင္. ရခုိင္သူရဲေကာင္းတိကုိ ဂုဏ္ျပဳပါဧးလုိ. တင္ျပအပ္ပါေရ။(ရြီေျမာက္ဥဴး-ခုိင္ေက်ာ္ဆန္း)
